W tym tygodniu problemów z wyborem tematu na felieton nie miałem żadnych. Od dość dawna wiedziałem już, że najważniejszym punktem obecnych dni będzie środowe spotkanie z Filipem Springerem - reportażystą, znanym m.in. z dzieł takich, jak "Miedzianka" czy "Wanna z kolumnadą". Tym razem gwoździem spotkania w Książnicy Zamojskiej, prowadzonego przez Małgorzatę Bzówkę, była najnowsza książka gościa - "Miasto archipelag", w której Zamość ma swoje miejsce.

A ma je ponieważ "Miasto archipelag" jest zbiorem reportaży z miejsc, które jeszcze przed osiemnastoma laty były stolicami województw. Były, ale już nie są, gdyż 1 stycznia 1999 roku weszła w życie reforma administracyjna skutkiem której z 49 województw zrobiło się ich zaledwie 16. A ponieważ w dwóch przypadkach (lubuskim i kujawsko-pomorskim) nie można mówić o pełnej jednej stolicy, miast które całkiem straciły status najważniejszych w województwie zostało 31. I tyle właśnie odcinków zawiera ostatnia książka Filipa Springera.

Prace nad nią trwały kilka miesięcy. W tym czasie autor spędził w każdym z tych miast po kilka dni. Połowę czasu poświęcał na wcześniej umówione spotkania z osobami mieszkającymi w danym mieście, a podczas reszty po prostu wałęsał się w tę i we w tę, spontanicznie obserwując okolicę i ewentualnie krótko rozmawiając z ludźmi napotkanymi na przykład w komunikacji publicznej.

Jak na tle innych miast wypadł Zamość? Domyślam się, że ta kwestia Państwa najbardziej interesuje. Moim zdaniem całkiem nieźle. Sporo miejsca autor poświęcił sprawom historycznym - zarówno koncepcji Zamościa jako miasta idealnego, co podchwycili również Niemcy podczas ostatniej wojny, jak i osiedlu PR5, które w swoim założeniu miało być jedną z modelowych dzielnic dla całej Polski. Springer podkreślał przede wszystkim specyficzny klimat naszego miasta, w czym utwierdzili go młodzi ludzie z grupy Stforky, z którymi spędził trochę czasu. Kamyczek do ogródka też nam jednak wrzucił. Zestawił najnowsze hasło promocyjne Zamościa, czyli "Twierdza otwarta", z głośną wówczas uchwałą Rady Miasta sprzeciwiającą się przyjęciu uchodźców. Springerowi wyraźnie nie spodobało się, że Zamość nie chciał przyjąć "nawet dwóch rodzin z Syrii". Cóż, ja akurat pamiętam, że nie było wtedy mowy o konkretnych liczbach uchodźców do przyjęcia.

Praca Springera dowodzi kilku spraw.

Po pierwsze: na reformie administracyjnej generalnie omawiane miasta straciły. Nie stało się tak tylko w przypadku ośrodków, które były silne już przed 1975 rokiem, jak w Częstochowie czy Bielsku-Białej. Co prawda autor usiłował przeforsować tezę, że w zasadzie mało kto teraz w tych 31 miastach tęskni za statusem miasta wojewódzkiego, bo nie chodzi przecież o nagromadzenie urzędów, a konkretne inwestycje, lecz moim zdaniem niestety obie kwestie się wiążą. Zresztą wystarczy porozmawiać z Tomaszem Kossowskim, który chyba zna się na rzeczy, bo zęby zjadł na pozyskiwaniu środków zewnętrznych, a który swego czasu w rozmowie ze mną bardzo ubolewał, że Zamość obecnie jest już tylko miastem na prawach powiatu.

Po drugie, co do serca powinni sobie wziąć wszyscy centralni decydenci: w takich ośrodkach bardziej niż w dużych miastach odczuwa się nawet najmniejsze powiewy rozwoju. Mam tu na myśli na przykład galerię handlową czy nowe kino.

Po trzecie, w czym stoję murem za Springerem: największą zbrodnią, jaką codziennie popełniają nasi włodarze (tak państwowi, jak i samorządowi), jest totalne olewanie transportu publicznego. Autor podał przykład Siedlec, gdzie na jednym z przystanków w centrum miasta w soboty zatrzymują się zaledwie cztery autobusy, ale wiemy, że i w Zamościu za dobrze z tym nie jest. Obaj jesteśmy też w pełni zgodni, że oddanie pola busiarzom w zakresie transportu średnio- i dalekobieżnego było druzgocącym błędem, bo powinno się stawiać na transport kolejowy, a w dalszej kolejności (czyli tam, gdzie stawianie na kolej nie jest możliwe) na autobusowy.

Po czwarte: największą bolączką długofalową wspomnianych ośrodków jest brak strategii ich dalszego rozwoju. Stosowne dokumenty są często kalkami w PDF-ie zastosowanych w zupełnie innych miejscach. A wyzwania czekają nas przecież poważne, jak choćby perspektywa ogromnego wyludnienia. Można przyjąć je do wiadomości i postawić na tworzenie domów opieki, a i można podjąć konkretne działania, aby temu zjawisku zapobiec lub przynajmniej poważnie je ograniczyć. Tymczasem samorządy najczęściej nie robią z tym kompletnie nic.

Filip Springer na pewno nie jest osobą, której poglądy na życie popieram w całej rozciągłości. Ale muszę mu oddać, że "Miasto archipelag" jest owocem jego kapitalnej pracy reporterskiej. Odwiedzenie 31 miast i skonstruowanie z każdych takich odwiedzin naprawdę sporego materiału stanowiło nie lada wyzwanie. Oczywistą jest rzeczą, że autor nie mógł trafić w każde gusta i są osoby, które po lekturze jego książki czują się zawiedzione czy wręcz dotknięte. Niemniej przyznaję, że uczuciem wobec Filipa Springera, które dominuje we mnie po przeczytaniu "Miasta archipelagu" jest ogromny podziw.