Rozważania wokół ikonografii Chrztu Polski - cz.2

Wystawy poświęcone jubileuszowi 1050 rocznicy chrztu Polski określano w mediach jako "najtrudniejszy temat w polskim wystawiennictwie historycznym". Przygotowując ekspozycję pod nazwą "Chrzest Polski" warszawskie Muzeum Wojska Polskiego starało się pokazać epokę pierwszych Piastów na tle świata pogańskiego. W pierwszej części wystawy, poświęconej między innymi mitologii Słowian, a więc czasom przed wprowadzeniem religii chrześcijańskiej, znalazły się repliki archeologicznych znalezisk takich jak "kamienna baba" spod Bartoszyc i wyłowiony ze Zbrucza na początku XIX wieku "Światowid" - rzeźba w formie kamiennego, czworobocznego słupa o bokach pokrytych figuralnym reliefem zapewne o kultowej treści, zwieńczona brodatą głową o czterech twarzach. Trzymany w dłoni róg obfitości nasuwa skojarzenia z rugijskim Świętowitem, dlatego tak właśnie nazwano tę figurę, bo imię słowiańskiego bóstwa jakie mogła ona przedstawiać nie jest do dziś znane (oryginał w Muzeum Archeologicznym w Krakowie). Natomiast nie wiadomo kogo tak naprawdę przedstawiały kamienne baby - posągi z rytymi wyobrażeniami figur datowane między VII i VIII wiekiem. Są to niewątpliwie świadectwa pogańskiego kultu, których niszczenie przedstawiały między innymi obrazy wspomnianego wcześniej Franciszka Smuglewicza.

Najważniejszą wystawą poświęconą początkom państwa polskiego i jego chrystianizacji była ekspozycja na Zamku Królewskim w Warszawie - SACRUM POLONIAE LUBILEUM 966-2016, którą otwierała replika Drzwi Gnieźnieńskich, jednego z najcenniejszych zabytków polskiego średniowiecza. Jubileusz ten świętowaliśmy także na Zamojszczyźnie. W Domu Kultury w Krasnobrodzie, jednym z partnerów projektu "Leszno w 1050 rocznicę Chrztu Polski" pokazano wystawę "Chrzest Polski w ilustracjach", która powędrowała potem do kilku innych miast, uczestniczących w tym projekcie. Wystawie towarzyszył dwujęzyczny katalog, przekazany między innymi do wszystkich placówek dyplomatycznych na terytorium Polski oraz do wielu bibliotek publicznych i uniwersyteckich - we wstępie pióra Prezydenta Miasta Leszna możemy przeczytać, że jest to "ważny impuls do bliższego poznania historii Polski, a także okazja do ożywienia społecznej również międzynarodowej debaty o roli Polski w Europie na przestrzeni wieków oraz jej oryginalnego wkładu w dzieje Europy". Współwydawcą katalogu jest Dom Kultury w Krasnobrodzie - miasto to już od bardzo dawna jest miejscem spotkań artystów tworzących polską szkołę ilustracji. Książka, z interesującym wstępem "Chrzest Polski w ujęciu historycznym i w artystycznych wizjach współczesnych twórców" pióra Krzysztofa Józefa Ożoga, znanego historyka-mediewisty z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, jest niezwykle bogato ilustrowana. Autorami ilustracji są wybitni polscy artyści, laureaci wielu nagród, przedstawiciele różnych prądów i kierunków, reprezentujący kilka pokoleń, twórcy i kontynuatorzy znanej w świecie polskiej szkoły ilustracji, którzy od ponad 30 lat przyjeżdżają do Krasnobrodu na środowiskowe spotkania twórcze. We współczesnych ilustracjach czytelne są inspiracje twórczością Matejki, postać Mieszka z krzyżem, symbolem nowej wiary, pojawia się na wielu obrazach: Andrzeja Heidricha, Mikołaja Kamlera. Jowita Płoszajska namalowała scenę zaślubin stanowiącą ilustrację do słów Jana Długosza: Książę Mieczysław, przyjąwszy sakrament chrztu, tego samego dnia dostąpił innego sakramentu według obrządku katolickiego - poślubił dziewicę Dąbrówkę (...) Od tej pory cały kraj polski wszedł w służbę świętej wiary katolickiej i dzięki najgorliwszym staraniom księcia Mieczysława i jego żony Dąbrówki Polacy oświeceni zostali za łaską Bożą światłem wiary. Hanna Grodzka-Nowak pokazała małżonków: Mieszka i Dobrawę - zapewne tuż po zaślubinach. Tronujące postacie otoczone są dekoracyjną bordiurą - jak w dawnych iluminowanych rękopisach, a jednym z elementów tej kompozycji jest równoramienny krzyżyk, nawiązujący do lednickiej Stauroteki. Małgorzata Sawicka-Woronowicz stworzyła nieco inny obraz książęcej pary - na ilustracji zatytułowanej "Kielich Dobrawy" postacie ukazane są w pałacowym wnętrzu - może lednickiego palatium- wypełnionym blaskiem świec. Na pierwszym planie - na stole, przy którym zasiedli Dobrawa i Mieszko - stoi kielich, którego forma przypomina jeden z dwóch kielichów z Trzemeszna, srebrnych, częściowo złoconych i niellowanych naczyń liturgicznych (dziś w Skarbcu Katedralnym w Gnieźnie, dawniej w kościele kanoników regularnych w Trzemesznie), datowanych na 4. ćwierć XII wieku. Jeden z nich, nazwany kielichem Dąbrówki, siedemnastowieczna tradycja uznała za dar Dobrawy. Okazało się jednak, że jego ofiarodawczynią - zapewne dla świątyni w Trzemesznie - była druga żona Mieszka III, Eudoksja. Inny równie ważny zabytek romański - portal wrocławskiego kościoła św. Wincentego na Ołbinie zainspirował z kolei Bogusława Orlińskiego. Jego poetycki i symboliczny "Chrzest Polski" (rycina reprodukowana na okładce katalogu) rozgrywa się w jasnym wnętrzu widocznym w prześwicie portalu, nawiązującego do romańskiego portalu z Ołbina (wmurowanego wtórnie w ścianę kościoła Marii Magdaleny we Wrocławiu). Portal wieńczy ptak - biała gołębica - symbol Ducha Świętego, mógł tu być także biały orzeł- godło państwa polskiego.

Ponad tysiąc lat dziejów naszej kultury to wiele przykładów cennych dzieł sztuki związanych z religią chrześcijańską - dawnych i współczesnych. Pokazały to zarówno wielkie wystawy, jak również ten nieco skromniejszy projekt artystyczny, którego rezultaty mogliśmy oglądać na wystawie w Krasnobrodzie.

Podsumowaniem rozważań niech będą słowa z listu pasterskiego Episkopatu Polski na Jubileusz 1050 rocznicy Chrztu, którego fragment zamieszczono w katalogu wystawy pod ilustracją Jerzego Kołaczka "Mieszko I tworzy zręby nowoczesnego państwa": Chrzest wprowadził nasz naród w nowy świat, który wyraża się przez nową kulturę, nowe instytucje, struktury i zapisy prawne. Doświadczenie wiary przełożyło się z mocą na postawy moralne, widoczne także w życiu gospodarczym, politycznym i kulturalnym. Społeczne konsekwencje Chrztu Polski pojawiły się później, poczynając od rodziny po naród, a nawet po wspólnotę narodów, jaką dziś stanowi dla nas Europa.

Zobacz podobne:
     Rozważania wokół ikonografii Chrztu Polski - cz.1 / 2016-12-28
     Wernisaż wystawy "Chrzest Polski w ilustracjach" / 2016-08-25
     Obchody 1050. rocznicy chrztu Polski w Zamościu / 2016-04-17

Warto przeczytać:

[do góry]