Wzniesiony na początku XIX w. pałac w Łabuńkach jest jedną z ciekawszych rezydencji na terenie Zamojszczyzny. W skład zespołu pałacowo-parkowego wchodzi park, dwie oficyny boczne i usytuowany pośrodku pałac. Zespół ten już w 20-leciu międzywojennym zyskał uznanie wśród Zamościan i, jak pisał ówczesny wychowawca zamojskiego liceum Michał Pieszko był miejscem odwiedzin i wędrówek wielu Zamościan.

Prace konserwatorskie w zespole pałacowo-parkowym w Łabuńkach trwają ponad 10 lat. W tym czasie oczyszczono z samosiewów, z zachowaniem pierwotnego planu park, odrestaurowane zostały oficyny. W mijającym sezonie rozpoczęto prace nad pałacem, oczyszczono rząd kolumn od strony ogrodu, wymieniono więźbę dachową i wyprowadzono nowe kominy. Zakończenie remontu pałacu jest przewidywane na 2012 r.

Ponad 100 lat świetności
Historia budowy pałacu w Łabuńkach związana jest z dziejami Zamościa, obiekt był budowany w okresie, gdy tereny dzisiejszej Zamojszczyzny zostały oblężone przez wojska austriackie. Wówczas to właściciel Łabuń i Łabuniek, przybyły ze Lwowa Stanisław hrabia Grzębski zdecydował się wybudować pałac dla młodszej ze swych córek, Teofili. Jak wskazuje data wyryta na cegle pochodzącej z pałacu w Łabuńkach, był on wznoszony od ok. 1812 roku. W ciągu XIX stulecia zmieniał właścicieli, którzy wyposażali swoją rezydencję w meble, obrazy, rzemiosło artystyczne, rzeźby i bibliotekę. Pod koniec XIX wieku na ścianie jednego z salonów znajdował się min. wizerunek Jana III Sobieskiego i obrazy historyczne uznanych malarzy polskich. Wówczas też ważną funkcję pełniły oficyny boczne w których została usytuowana stajnia, wozownia i oranżeria, do zaprojektowania parku właściciele zatrudnili architekta krajobrazu z Wiednia.

Na początku XX w. w pałacu mieszkał przez kilka lat wraz z rodzicami Janem Kołaczkowskim i Różą z domu Boduszyńską, Wojciech Kołaczkowski późniejszy lotnik i dowódca, jeden z najbardziej zasłużonych żołnierzy w bitwie o Anglię, skierowany w 1939 r. do Dywizjonu 303.

Łabuńki Izzaka Babla
Kres świetności łabuńkowskiej rezydencji położyły wojska kozackie. O wydarzeniach, które miały miejsce w Łabuńkach podczas najazdu armii gen. Siemiona Budionnego wiemy z przekazów zawartych w dzienniku jednego z jego żołnierzy - Izaaka Babla. Sporządzone przez niego opisy są doskonałym źródłem do poznania historii wydarzeń, które miały miejsce w Łabuńkach, 29 sierpnia 1920 roku. Babel zanotował: Jedziemy naprzód. Obrabowany majątek Kułakowskich pod Łabuńką. Białe kolumny. Czarująca budowla, chociaż w pańskim guście. Niewyobrażalna dewastacja [...] Wywożą owies z folwarku. Konie w bawialni, kare konie. No cóż - niech nie stoją na deszczu. Drogocenne księgi w kufrze, nie zdążyli ich wywieźć. Na górze - ślady dewastacji, rewizji, wszystkie krzesła, obicia, kanapy porozpruwane, klepki posadzki wyłamane [...] francuskie powieści na stolikach, dużo francuskich i polskich książek i wszystko poniszczone świętokradczo.

Przemarsz wojsk kozackich zmusił dziedziców do wyjazdu na północ Polski, do majątku w Pliszczynie w województwie lubelskim. W ostatnich latach przed wojną właścicielem pałacu był zięć Jana Kołaczkowskiego, Łabędzki. W latach 40. opuścił on rezydencję, wówczas stacjonowały w pałacu wojska rosyjskie. Na dole trzymali konie, a na górze spali, grali w karty. Zniszczyli wszystko - opowiada świadek tych wydarzeń, 86-letni mieszkaniec z pobliskiej Starej Wsi. Pamiętam - zaglądaliśmy do pałacu pod nieobecności Rosjan, okna pozabijali deskami, a jak już opuszczali Łabuńki - powyrywali klamki z wszystkich drzwi w pałacu.

Pod skrzydłami zakonników
W pierwszych latach po wojnie pałac w Łabuńkach jeszcze bardziej zdewastowano, w r. 1946 został on przejęty przez Skarb Państwa i zaadaptowany na potrzeby szkoły podstawowej, a od grudnia 1997 r. jest własnością zgromadzenia Misjonarzy krwi Chrystusa, którzy otworzyli tutaj Hospicjum Santa Galla.

Wówczas dla pałacu w Łabuńkach rozpoczął się nowy okres w jego historii. Zakonnicy zajęli się gospodarowaniem terenu wokół pałacu i organizacją sal. Wiosną 1998 r. zaczęliśmy od oczyszczenia parku z samosiewów - to nie wymagało tak dużych nakładów pieniężnych, opowiada ksiądz Michał, od 2003 r. przełożony zgromadzenia w Łabuńkach. Własnym sumptem, pod nadzorem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków rozpoczęliśmy wywóz starych, zbutwiałych i spróchniałych drzew, powycinaliśmy niepotrzebne samosiewny, wykarczowali zarośla, uzdatnili potoczek wypływający z zachodniej części parku. Prace w parku są kontynuowane, w mijającym roku zakonnicy otrzymali dotację z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jak informuje ks. Michał, jest przygotowywany również projekt całościowej rewitalizacji parku, z uwzględnieniem XIX-wiecznych bram wjazdowych z rzeźbionymi wazami, alejek, szpalerów i gazonów.

W kolejnych latach po objęciu przez Misjonarzy Krwi Chrystusa zespołu pałacowego w Łabuńkach zostały wyremontowane i zaadaptowane na potrzeby hospicjum oficyny wschodnia i zachodnia. W styczniu 2000 r. w oficynie zachodniej rozpoczął działalność oddział stacjonarny hospicjum - nad chorymi czuwają lekarz, pielęgniarki i personel pomocniczy.

Największą ozdobą zespołu pałacowo-parkowego w Łabuńkach jest usytuowana na osi wjazdowej rezydencja. Podczas trwającego już dwa sezony remontu zmieniono więźbę dachową, kominy i dach. Dzięki dotacjom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Urzędu Marszałkowskiego a także nakładom uzyskanym z Funduszu Kościelnego udało się odrestaurować, oczyścić i przywrócić do stanu świetności kolumnadę i usytuowany od strony ogrodu taras. Balustrada została wykonana - jak pierwotnie z piaskowca, mamy już zrekonstruowane wazy, które stały do końca XIX wieku na attyce, opowiada z zaangażowaniem przełożony zgromadzenia. Na tarasie, pod betonową powłoką odkryto oryginalną posadzkę z piaskowca - została zrekonstruowana w całości, oczyszczono i w miarę możliwości wyprostowano również rząd 10 kolumn. Trwa rekonstrukcja ścian, odtwarzane będą oryginalne wnętrza z XIX-wiecznymi sztukateriami autorstwa rodziny Baumannów (twórców min. wystroju rzeźbiarskiego pałacu w Łańcucie).

Prace przy pałacu w Łabuńkach są wykonywane przez różnych podwykonawców, głównym z nich jest firma Art-Kon, część prac wykonuje zamojski De-Kor. Ksiądz Michał cieszy się, że pałac w końcu zostanie wyremontowany, ma on być zaadoptowany na ośrodek rehabilitacyjny dla dzieci i dlatego w środku budynku potrzebna jest winda - opowiada. Będzie też jeszcze jedna, oprócz usytuowanej w środkowym hollu klatka schodowa. Oczywiście to wszystko nie naruszając założenia z początku XIX stulecia. Prace ruszą ponownie na początku wiosny, wznoszone będą ściany działowe i kontynuowane prace nad elewacjami, w palnie jest wymiana stolarki okiennej i drzwiowej. To duża inicjatywa i szczytny cel - podsumowuje ks. Michał.

Misjonarze Krwi Chrystusa mają w planie również odbudowę ogrodzenia wraz z bramą wjazdową do pałacu. Posiadają w zbiorach oryginalną, poddaną już konserwacji metalową bramę sprzed 2. wojny światowej zniszczoną w czasie wojny przez czołg wojsk rosyjskich.