Miejscowość Udrycze jest położona w dolinie, nad rzeką Ferens. Od strony północnej i południowej otaczają ją wzniesienia, wzdłuż których są usytuowane zabudowania. W centralnej części miejscowości, nad stawem znajduje się dziewiętnastowieczny zespół pałacowo-parkowy. W skład tego zespołu wchodzą: pałac, pozostające w ruinie oficyny boczne oraz kaplica. Obiekty te były wznoszone przez kolejnych właścicieli Udrycz, a z zapisów źródłowych wynika, że najstarsza jest wzniesiona w XVII w. i obsługiwana wówczas przez arian kaplica. Przypuszczalnie w XVIII stuleciu kaplica została zamieniona na katolicką i służyła jako dom modlitwy mieszkającym w pałacu właścicielom Udrycz. Na początku XVIII w. właściciele miejscowości, Udryccy, wznieśli naprzeciw kaplicy pałac i z boku zabudowania folwarczne. Budynki te po 1780 r. zostały przebudowane przez kolejnych właścicieli - Debolich, a następnie na początku XIX w. przez Józefę Szydłowską (1753-1833), która wniosła majątek Udrycze w wianie Onufremu Kickiemu (1750-1818).

Pałac w Udryczach

Parterowy pałac w Udryczach wzniesiony jest na planie wydłużonego prostokąta, ma dwa nieznacznie wysunięte względem korpusu alkierze zwieńczone attykami. Usytuowane od strony południowej wejście jest poprzedzone czterema filarami zwieńczonymi attyką, na osi z wejściem głównym od strony północnej znajduje się wyjście na taras.

Właściciel Udrycz, Onufry Kicki, większość czasu spędzał w Warszawie, w stolicy Rzeczypospolitej pełnił funkcję szambelana króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, komisarza komisji ekonomicznej jego królewskiej mości i marszałka Trybunału Koronnego. Zasiadał w Sejmie Wielkim podczas obrad nad Konstytucją 3 maja. Po upadku powstania kościuszkowskiego był jedną z dwóch osób, które towarzyszyły królowi na zesłaniu do Grodna. Kiccy dysponowali dużym majątkiem, byli w posiadaniu dóbr Jaszczów i Mełgiew, a na początku XIX w. kupili w Warszawie pałac Karasia; do Warszawy przeprowadziła się żona Onufrego i czwórka ich dzieci. W 1807 r. jedyny syn Kickich, Ludwik (1791-1831), wstąpił do 1. pułku piechoty i szybko zyskał przychylność oraz uznanie księcia Józefa Poniatowskiego, który zaproponował mu sprawowanie funkcji adiunkta.

Kaplica tzw. Ariańska

Majątek Udrycze odziedziczyła najmłodsza z trzech córek Kickich, Teresa. Jej siostrzenica, Natalia, autorka pamiętników zapisała w jednym z listów, że Teresa była niepospolitej urody, do której okraszenia Bóg dodał bystry dowcip i płomienistą imaginację. Jako nastoletnia panna bywała w Warszawie, spotykano ją na balach i pokazach, często widywano na bankietach w pałacu Karasia. Roku 1813 przez swego kanclerza Karla Hardenberga król pruski po owdowieniu oświadczył się o jej rękę, lecz naturalnie ofiarowane morganatyczne małżeństwo razem z królem pruskim ze wstrętem od siebie odrzuciła - zanotowała Natalia Kicka. Wśród dziesiątek kawalerów ubiegających się o jej rękę był także Walerian Krasiński.

Na jednym ze spotkań w stolicy Teresa Kicka została przedstawiona ks. Józefowi Poniatowskiemu, młodzi przypadli sobie do gustu, a według przekazów źródłowych pałac i park w Udryczach stały

Pozostałości kapliczki św. Jana Nepomucena

się miejscem ich spotkań. Zamojski nauczyciel, historyk Michał Pieszko, przebywając w Udryczach przed 1934 r., napisał: pałac jest pełen wspomnień z pobytu w nim w roku 1809 ks. Józefa Poniatowskiego, wskazał na usytuowaną w parku ławkę i rosnący tam świerk. W jednej z prac czytamy też, że kaplica ariańska służyła jako miejsce modlitwy Kickiej, narzeczonej ks. Józefa Poniatowskiego.

Nie ma informacji dotyczących przyczyny rozstania narzeczonych. Teresa Kicka w latach dwudziestych XIX w. przebywała już na stałe w Udryczach, książę Józef Poniatowski zmarł 19 października 1819 r. pod Lipskiem. Przed 1862 rokiem Teresa odmówiła płacenia podatków ze swojego majątku zaborcom i w wyniku tych decyzji władze carskie przejęły i zlicytowały jej posiadłość. Obecnie w pałacu znajduje się szkoła podstawowa; zarówno budowla pałacowa, jak i kaplica w Udryczach wymagają remontu.

Na uboczu tej historii pozostają dzieje pochodzącej przypuszczalnie z końca XVIII w. kapliczki św. Jana Nepomucena. Znajduje się ona na obszarze, który pod koniec XVIII w. należał do Szydłowskich, a następnie Kickich, na wzgórzu za pałacem. W źródłach brak informacji na temat fundatora i usytuowanej w środku rokokowej figury Jana Nepomucena. W literaturze znajdują się jedynie lakoniczne wzmianki o tym ciekawym obiekcie.

Obecnie kapliczka i umieszczona wewnątrz figura Jana Nepomucena są w ruinie; rzeźbę wandale strącili z cokołu, brak jest głowy i prawej dłoni świętego. Kapliczka została zbudowana z cegły, na planie kwadratu, przypuszczalnie była tynkowana. Wejście znajdowało się po stronie północnej, a wschodnia i zachodnia ściana były jednoosiowe. Od strony wejściowej, czyli północnej, widoczny jest przesklepiony kolebkowo, obudowany cegłą otwór w ziemi. Południową i północną ścianę wieńczy półokrągło zakończony ryzalit z usytuowanymi po bokach ślimacznicami. Dach, fundamenty ścian bocznych i podłoga nie zachowały się. Analiza stylistyczno-formalna rzeźby Jana Nepomucena wskazuje, że została ona wykonana pod koniec XVIII w. przez rzeźbiarza, inspirującego się lwowską rzeźbą rokokową. Święty ukazany jest z krucyfiksem opartym na ramieniu, jego szaty są modelowane za pomocą ostrych, zdecydowanych cięć, a twarzy nadano indywidualne rysy.

Artykuł po raz pierwszy został opublikowany w czasopiśmie "Spotkania z Zabytkami" nr 11, 2008