Największym szczęściem dla historyka odtwarzającego minioną rzeczywistość na podstawie źródeł archiwalnych i opracowań historycznych jest odnalezienie brakującego faktu w określonym ciągu zdarzeń składających się na konkretny temat. Takie "znaleziska" nie są niestety codziennością, ale tym większa jest wówczas radość i satysfakcja.

Dodatkowym powodem potęgującym zadowolenie intelektualne jest fakt dokonania przypadkowego odkrycia. Czuje się wtedy historyk, jak nie przymierzając Krzysztof Kolumb odnajdując coś, czego nie szukał a co jest jeszcze bardziej pożądane i ważne.

W moim przypadku do takich właśnie odkryć należały rysunki: attyki na kamienicy w Rynku Wielkim nr 23 i kościoła ormiańskiego oraz projekty architektoniczne z drugiej połowy XIX w.

Do najciekawszych i najważniejszych swoich odkryć naukowych dotyczących Zamościa zaliczam miedzy innymi:

1. Postawienie i poparcie dowodami hipotezy, iż w miejscu obecnej Rotundy, znajdowała się na początku XVI w. Skokówka (wzgórze z najstarszym zamkiem Zamoyskich), w XVII stuleciu podmiejska rezydencja Zamoyskich na Krasnymbrzegu, w osiemnastym wieku zadrzewiona Kępa czyli wyspa na stawie oblewającym twierdzę od południa (miejsce wypoczynku i uroczystości rodzinnych ordynatów) i od 1825 r. potężna forteczna działobitnia (Rotunda).
2. Udowodnienie, że Hippeum - najstarszy budynek Akademii Zamojskiej znajdował się w miejscu późniejszej scholasterii (obecnie ul. Akademicka 6), naprzeciwko południowego skrzydła gmachu, oddzielony od niego szerokością ulicy Pereca, a nie jak powszechnie sądzono, wewnątrz osiemnastowiecznego czworoboku,
3. Przypisanie obrazu w ołtarzu głównym obecnej katedry - "Niewierny Tomasz przed Zmartwychwstałym Chrystusem" zakonnikowi trynitarzowi, ojcu Józefowi z klasztoru św. Trójcy w Beresteczku. Malowidło przywieziono do Zamościa w 1782 r. z Gródka Bedrychowskiego (obie miejscowości w dobrach ukraińskich ordynatów zamojskich).
4. Ujawnienie niesłusznie zapomnianych postaci zasłużonych dla Zamościa.
   Są wśród nich między innymi: miejscowi malarze i rzeźbiarze przełomu XVIII i XIX stulecia: Jakub Bobrowski, Walenty i Józef Nowosielscy oraz Ignacy Burczyński, żyjący w XIX w. słynny konstruktor mostów - Feliks Pancer, konserwator zabytków, inżynier wojskowy, artysta malarz, pisarz i kompozytor, rodowity zamościanin - Julian Surzycki, archeolog, miłośnik zabytków i autor pierwszej monografii Zamościa - Ludwik Mieczysław Potocki, zesłaniec syberyjski, pisarz i archiwista, ks. Mikołaj Kulaszyński oraz jedna z najwybitniejszych polskich pamiętnikarek XX wieku, zamościanka Maria Cieślak..
5. Odnalezienie dwóch dziewiętnastowiecznych rysunków archiwalnych i projektów architektonicznych:
   1. oryginalna siedemnastowieczna attyka na kamienicy w Rynku Wielkim (tej gdzie restauracja "Padwa"),
   2. kościół ormiański z XVII wieku,
   3. kilkaset projektów architektonicznych budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej z drugiej polowy XIX stulecia, obecnie przebudowanych lub nieistniejących Jest to wartościowa kolekcja wzbogacająca historię zabudowy miasta. Są wśród nich między innymi:
      • projekt hotelu "Wiktoria" z 1881 r. (obecnie hotel Orbis - Zamojski),
      • projekt pierwszej sali teatralnej na 160 miejsc w kamienicy prywatnej artysty - stolarza Józefa Ptaszyńskiego przy ul. Żeromskiego,
      • projekt publicznej łaźni Józefa Czernickiego z 1890 r. z czterema wannami przy ul. Żeromskiego.
6. Ujawnienie dwóch ważnych dokumentów dotyczących fortyfikacji zamojskich: kroniki budowy z początków XVII w. i kroniki największej ich przebudowy z lat dwudziestych XIX stulecia.
7. Monografia wydana w 1986 r. przez PKZ w Warszawie "Rozwój przestrzenny przedmieść zamojskich w latach 1580 - 1939".

Na zdjęciach:

1. Kościół ormiański z XVII wieku
   
2. Najstarszy zamek Zamoyskich na Krasnymbrzegu, w XVII w. podmiejska rezydencja Zamoyskich (wg fantazji Wiktora Zina)
   
3. Attyka na kamienicy ul. Staszica 23 (dzisiaj restauracja "Padwa")