Padły strzały przy więziennej bramie

Jeszcze kilka lat temu przedstawiani byli jako "oprawcy faszystowscy i reakcyjni najemnicy", którzy przeciwstawiali się "najwyższym ideałom ludzkości, wolności i sprawiedliwości społecznej". Czasy się zmieniły i można już mówić o nich prawdę. Można określać ich mianem patriotów, bo przecież takimi w rzeczywistości byli.

Mowa o uczestnikach brawurowej akcji uwolnienia ponad 300 więźniów, w dużej mierze politycznych, członków Polskiego Państwa Podziemnego, przetrzymywanych w zamojskim więzieniu przez Urząd Bezpieczeństwa. Akcja, którą dowodził Komendant WiN Rejonu Stary Zamość - Nielisz Roman Szczur ps. "Urszula", miała miejsce 8 maja 1946.

W akcji wzięło udział według różnych źródeł od 12 do 18 żołnierzy WiN, wspieranych przez 5 ubezpieczających - uczniów liceum oraz dwóch pracowników więzienia - przodownika straży więziennej Romana Sebastianiego oraz strażnika Jan Radziejewski, którzy dostarczyli informacji dotyczących rozkładu więzienia, liczebności załogi itp.

Odbicie więźniów zakończyło się pełnym sukcesem. Straty po stronie żołnierzy "Urszuli" były bardzo małe. Jeden zabity - Edward Świst ps. "Miś" oraz jednej ranny, pozostawiony na terenie więzienia - Stefan Policha ps. "Krasnopolski".

Jednak większość uczestników akcji czekał tragiczny los. Wielu w kolejnych miesiącach zginęło w akcjach zbrojnych bądź dostało się w ręce "sprawiedliwości społecznej"- aparatu UB. Żołnierze otrzymywali wyroki wieloletniego więzienia, bądź jak w przypadku Romana Szczura i Stanisława Biziora zostali skazani na karę śmierci i straceni. Dowódca akcji Roman Szczur ps. "Urszula" został zamordowany przez UB 5 lat po zamojskiej akcji we wrocławskim więzieniu.

Do dziś dnia nie został rehabilitowany...

* * *

27 września w ramach obchodów Dnia Polskiego Państwa Podziemnego, który w tym roku zbiegł się z 20. rocznicą istnienia Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość, mieszkańcy miasta mieli możliwość wzięcia udziału w rekonstrukcji historycznej akcji odbicia więźniów z zamojskiego więzienia z maja 1946 roku.

- Wszystkie sceny tutaj odtworzone nie były wzięte z sufitu, wszystkie były oparte na publikacjach opisujących te zdarzenia. Były to publikacje wydawane przez IPN m.in. dr. Rafała Wnuka czy Krzysztofa Czubary - relacjonuje Tomasz Bordzań, prezes Biłgorajskiego Stowarzyszenia Rekonstrukcji Historycznych, autor scenariusza rekonstrukcji. - Różne źródła podają różne informacje na temat przeprowadzonej akcji, publikacje nie są zgodne co do liczby uwolnionych więźniów, nie są też zgodne co do liczby biorących udział w akcji, padają różne liczby.

Na pewno w szczegółach te publikacje nie są jednolite. Natomiast ogólny szkielet wydarzeń we wszystkich publikacjach jest taki sam. I na podstawie tego powstał scenariusz przedsięwzięcia, w którym główną rolę odgrywali członkowie grup rekonstrukcyjnych z Biłgoraja, Krasnobrodu, Tomaszowa Lubelskiego, Lubartowa i Lublina oraz uczniowie zamojskich szkół- Centrum Szkół Mundurowych, Zespołu Szkół Katolickich, Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 i Bursy Międzyszkolnej.

Ze względów technicznych nie wszystkie sceny były możliwe do odegrania zgodnie z historią. Wydarzenia z 1946 roku nie mogły mieć miejsca przy głównej bramnie dzisiejszego Zakładu Karnego, bo jej w tym miejsc nie było. Podobnie sceny odbywające się w różnych pomieszczeniach więzienia nie mogły być brane pod uwagę w rekonstrukcji historycznej, bowiem nie jest możliwe wpuszczenie publiczności na teren Zakładu Karnego.

Można się również zastanawiać czy w egzekucji "Urszuli" brał udział pluton egzekucyjny, czy tak jak to robiono w Katyniu- był strzał w tył głowy.

Nawet jeśli w szczegółach rekonstrukcja odbiegała od prawdziwych wydarzeń, to nie zmienia to faktu, że organizatorom udał się przekaz i pokazali mieszkańcom Zamościa prawdziwą lekcję historii. Cieszy, że szczególnie młodzież - liczni zgromadzona przed Zakładem Karnym - mogła to widowisko obejrzeć. Widowisko pokazujące mały wycinek historii Polskiego Państwa Podziemnego, które wcale nie zakończyło swojego działania po "wyzwoleniu".

- Ta akcja z 8 maja 1946 roku pokazuje, że była potrzeba dalszej walki o Polskę. Było wsparcie społeczne dla tej walki, jak się okazuje wojska polskiego czy pracowników więzienia, bez których pomocy ta akcja byłaby mocno utrudniona. Mogliśmy zobaczyć trudne chwile Polski zaraz po tzw. wyzwoleniu - powiedział prezes Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Zamość poseł Sławomir Zawiślak.

Po zakończeniu rekonstrukcji historycznej na budynku Zakładu Karnego została odsłonięta tablica upamiętniająca uczestników brawurowej akcji odbicia więźniów z rąk UB. Odsłonięcia dokonała Cecylia Szumska- bratanica "Urszuli".

Zobacz podobne:
     Przywróceni do czci "Żołnierze wyklęci" / 2011-02-27
     Słynna akcja ppor. "Urszuli" na więzienie / 2010-09-30
     W Zamościu odbiją więźniów. Obchody Dnia Polskiego Państwa Podziemnego / 2010-09-24
     Stanęli w obronie "Wiktora" / 2009-12-13
     Historia mojej małej Ojczyzny / 2009-12-13
     Wystawa "Opór młodzieży przeciwko sowietyzacji Polski" / 2009-10-21
     Promocja książki "Solidarność na ziemi zamojskiej" / 2009-09-12
     Spotkania z książką historyczną: prof. Jerzy Eisler / 2009-05-08
     Spotkania z książką historyczną: "Zaplute karły reakcji..." / 2009-04-23
     Okrągły stół, czyli powiększanie żłobu / 2009-04-16
     Armia Krajowa porozumiała się z Lubelskim Kuratorem Oświaty / 2009-04-09
     Kościelny Matrix - Reaktywacja / 2009-03-20
     Spotkania z książką historyczną: "Żelazny" / 2009-03-10
     Dlaczego lustracja jest potrzebna / 2009-01-23
     Marcin Zamoyski: Nigdy nie współpracowałem z SB / 2009-01-07
     Powiedzieć prawdę - spotkanie z ks. Isakowiczem - Zaleskim / 2008-04-29
     Zakłamane pomniki historii / 2007-05-08

Warto przeczytać:

[do góry]