W kwietni br. ukazał się kolejny (trzynasty) tom "Dziejów gmin Zamojszczyzny". Tym razem obejmuje on miejscowości gminy Trzeszczany, położonej w zachodniej części powiatu hrubieszowskiego. Praca napisana przez Józefa Niedźwiedzia i Ewę Niedźwiedź jest dziełem istotnym dla tego obszaru, ponieważ dotychczas dzieje tych miejscowości nie były przedmiotem obszerniejszego opracowania, a tyko sporadycznie wspominano je przy szerszych opracowaniach.

Książka posiada znany z poprzednich tomów "Dziejów gmin Zamojszczyzny" schemat. Przedstawiono zatem najpierw wiadomości na temat położenia geograficznego i klimatu oraz rys historyczny ziem wchodzących w skład gminy Trzeszczany. Najobszerniejszy jest rozdział IV zawierający dzieje poszczególnych miejscowości opracowanych w oparciu o źródła archeologiczne, archiwalne, kroniki szkolne, kościelne, OSP i KGW, literaturę oraz wywiady terenowe, a także archiwa gminy i GOK-u. Wiele cennych fotografii z okresu międzywojennego (i nie tylko) wykorzystanych w wydawnictwie pochodzi ze zbiorów prywatnych.

W skład gminy wchodzi 12 miejscowości. Znajduje się tutaj Leopoldów, któremu nazwę nadano od imienia syna właściciela folwarku - Leopolda Poletyły (1812-1895), Drogojówka zawdzięczającą swoją nazwę dawnym właścicielom (dzierżawcom) - Drohojewskim, czy Józefin nazwany na cześć żony Właściciela Józefy z Chrzanowskich Horodyskiej. Miejscowości te posiadają jednak stosunkowo młodą bo XVIII-XIX-wieczną metrykę. Znacznie starsze są Trzeszczany, Nieledew, Bogucice, Zaborce, Zadębce i Mołodiatycze, wspominane w źródłach w 1 poł. XV wieku, ale ich początki sięgają zapewne wieku XIII lub XIV, co potwierdzają źródła archeologiczne.

Przed II wojną światową funkcjonowało w okolicy Trzeszczan sporo obiektów produkcji przemysłowej. W Leopoldowie była gorzelnia, w Majdanie Wielkim cegielnia, działały dwa wiatraki w Mołodiatyczach, a także cukrownia w Nieledwi. Krajobraz kulturowy tworzyły m.in. kościoły, niewielkie drewniane cerkiewki, jak np. ta nieistniejąca, znana z reprodukcji w Mołodiatyczach oraz okazałe dwory Świeżawskich w Nieledwi, Bielskich w Trzeszczanach oraz Horodyskich w Mołodiatychach i Zaborcach. Warta przybliżenia jest sylwetka pochodzącego z Zadębiec znanego pisarza "chłopskiego" Wacława Daruka.

Publikację wzbogacają archiwalne zdjęcia osób zasłużonych dla tych terenów (dawnych właścicieli ziemskich, nauczycieli, księży, działaczy społecznych i urzędników) oraz cennych obiektów architektury (rezydencje ziemiański, cerkwie, kościoły, obiekty użyteczności publicznej i obiekty gospodarcze oraz sceny z życia codziennego mieszkańców).

Treść książki zamyka aneks, zawierający prezentacje artystów z terenu tytułowej gminy. Korzystanie z książki ułatwia indeks nazwisk umieszczony po aneksie.

Praca, podobnie jak wcześniejsze z tej serii, godna jest polecenia, szczególnie nauczycielom z gminy i najbliższych okolic oraz regionalistom, a przede wszystkim mieszkańcom gminy i osób z nią związanych, tutaj pracujących lub urodzonych.

Ewa Niedźwiedź, Józef Niedźwiedź, Druk: AKAPIT, Dzieje miejscowości gminy Trzeszczany, Trzeszczany - Zamość 2012, ss. 144.