Zamość onLine

18. Sacrofilm: "Cezar musi umrzeć" w więzieniu

Eksperymentalny film "Cezar musi umrzeć", którego scenariusz oparto na sztuce Williama Szekspira "Juliusz Cezar", brawurowo zagrali więźniowie odsiadujący wieloletnie wyroki. Wprowadzenia do głośnego filmu braci Taviani, który wpisał się w ramy współpracy Sacrofilmu z festiwalem filmów religijnych "Popoli e religijni" w Terni, we Włoszech - dokonał Konrad Sawicki (17.02.).

- W lepszym odczytaniu przesłania i znaczenia tego filmu pomoże nam Konrad Sawicki, teolog, dziennikarz i krytyk filmowy, zajmujący się problematyką filmową w wielu czasopismach. Wprowadzi nas w tajniki tego filmu - powiedział ks. Wiesław Mokrzycki, dyrektor Sacrofilm-u, witając uczestników trzeciego dnia festiwalu.

- Pomocnym do odczytania, znalezienia klucza tego filmu będzie objaśnienie nazwy festiwalu - Sacrofilm. Na słowo składają się dwa człony oddające dwie rzeczywistości - rzeczywistość przestrzeni sakralnej i rzeczywistość przestrzeni filmowej kultury, a więc to jest połączenie dwóch światów - świata sacrum, świętości, tego co odnosi nas do absolutu, do Boga, z tym co jest ludzkie, tworzone przez człowieka. Sacrum i profanum - jest to połączenie dwóch rzeczywistości, które się przenikają. Bo nie jest tak, że coś jest święte, a coś jest tylko ludzkie. Te rzeczywistości się przenikają, a ten festiwal - tak nazywający się - służy temu, żeby kłaść pomosty pomiędzy tymi przestrzeniami. Ponieważ dzisiejsze czasy potrzebują tego, żeby w codzienności, w tym naszym ludzkim profanum, było jak najwięcej sacrum, takiego dobrego sacrum - objaśniał Konrad Sawicki, i dodał: - Proszę zwrócić uwagę na to, że ponieważ te dwie rzeczywistości splatają się w tym słowie, jest ono również emblematyczne dla przekraczania granic. Tutaj zostaje przekroczona granica pomiędzy sacrum a filmem, czyli Sacrofilm. To przekraczanie granic jest w ogóle jednym z walorów, takich znaków szczególnych tego festiwalu; przekraczanie granic kulturowych, religijnych, etnicznych.

Powyższego objaśnienia - jak powiedział teolog i krytyk filmowy Konrad Sawicki - nie należy traktować jako reklamy Sacrofilmu, lecz jako wprowadzenie aby stwierdzić, że film, który zobaczymy w ramach Sacrofilmu - jest o przekraczaniu granic. Piękny film braci Taviani "Cezar musi umrzeć" otrzymał w ubiegłym roku na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Berlinie najwyższą nagrodę.

Jak podkreślił Konrad Sawicki - była to nagroda zasłużona. - Jest to film zrobiony przez dwóch starszych panów po osiemdziesiątce. To jest ważne, bo będziemy oglądać film awangardowy, co jest przyczynkiem do tego, żeby powiedzieć, że nigdy nie jest za późno, żeby zrobić coś w swoim życiu awangardowego, ciekawego i nieszablonowego - punktował krytyk filmowy. Następnie usłyszeliśmy pogłębioną recenzję Konrada Sawickiego na temat filmu "Cezar musi umrzeć". Oto ona.

- Wyobraźmy sobie więzienie. Więzienie to jest miejsce akcji tego filmu, i to nie byle jakie więzienie. To jest więzienie o zaostrzonym rygorze na przedmieściach Rzymu. I to jest więzienie, w którym osadzeni są poważni zbrodniarze, mordercy, członkowie mafii, handlarze bronią, handlarze narkotykami. To więzienie, które Państwo zobaczycie na ekranie to nie jest żadna filmowa sztuczka, czyli zbudowane więzienie w miasteczku filmowym, to nie jest więzienie wynajęte na potrzeby filmu. To jest prawdziwe, faktycznie działające więzienie - po pierwsze, a po drugie - ludzie/aktorzy, którzy wystąpią - to są prawdziwi więźniowie tegoż więzienia. Więc zamiast aktorów mamy tutaj morderców, handlarzy bronią, handlarzy narkotykami, mafiosów - a więc pęka kolejna granica w tym filmie. Ci aktorzy, więźniowie aktorzy grają fantastycznie. Ale pamiętajmy cały czas o tym, że oni grają te role będąc jednocześnie skazańcami.

Kolejna sprawa w tym filmie, na którą warto zwrócić uwagę - przestrzeń tego filmu, czyli więzienie, to jest przestrzeń ludzi, których łączy jedna podstawowa sprawa - jakaś zbrodnia, jakaś wina i kara. Obrazowo nazwijmy sobie to przestrzenią z Dostojewskiego "Zbrodni i kary". To jest to, co łączy wszystkich skazanych/aktorów będących w tym więzieniu - zbrodnia i kara. Nagle, w tę przestrzeń zbrodni i kary - wchodzi Szekspir. A dokładnie wchodzi pewien reżyser teatralny z Szekspirem pod pachą, a dokładnie z "Juliuszem Cezarem" i w ramach działań terapeutycznych, socjoterapeutycznych zamierza wystawić fragment "Juliusza Cezara" w tymże więzieniu. Nagle w tę przestrzeń zbrodni i kary wkracza przestrzeń jakby z innego świata - świata kultury, świata historii. To nie szkodzi, że akurat ten dramat Szekspira opowiada o zbrodni. Tak opowiada o zbrodni i dlatego jest bliski tymże aktorom. Ale zobaczycie za chwilę, że oni zaczynają się utożsamiać z postaciami granymi przez siebie. W pewnym momencie zdają sobie sprawę, że stają się innymi ludźmi. Nie mówię, że lepszymi, bo to nie jest takie oczywiste. To nie jest słodka opowieść, że kultura nawróciła wszystkich skazańców, nie. Natomiast to jest film o tym, że dzięki wkroczeniu w przestrzeń zbrodni i kary innego świata - świata kultury, świata spoza granic murów, który sprawia, że ci więźniowie nagle zaczęli się utożsamiać z tymi postaciami i patrzeć na siebie z dystansu, czyli przestrzeń zbrodni i kary zostaje psychologicznie przełamana. Granica tych murów więziennych zostaje psychologicznie przełamana. Pada tu jeszcze jedna granica, taka bardziej filmowa. Bracia Taviani, panowie po osiemdziesiątce, wpadli na pomysł, że zrobią ten film awangardowo i pomieszają konwencje. Właściwie nie wiemy czy to jest film fabularny, dokumentalny czy paradokumentalny czy może ktoś sfilmował jakąś próbę teatralną? To raz. Dwa - zobaczycie tutaj jeszcze jeden ciekawy zabieg, który jest istotny, że główna akcja filmu, ta więzienna, jest zarejestrowana na taśmie czarno-białej, jakby chcąc podkreślić, że ta rzeczywistość więzienna jest taka właśnie czarno-biała - dobro i zło. Ale nagle, w miarę tych prób teatralnych, w miarę rozwoju akcji, okazuje się, że ta biel nie jest taka całkowicie biała, a czerń - czarna. Że pomiędzy nimi jest mnóstwo odcieni szarości, a w pewnym momencie, nawet z tych szarości - w finale, wyłaniają się kolory, innego życia, innego świata. Nawet dla tych morderców, mafiosów i handlarzy bronią. A więc pada kolejna granica - ci ludzie stają się innymi ludźmi.

* * *

Jak wiadomo Szekspir najczęściej przedstawiał problem władzy - obiektu ludzkich pragnień i dążeń, często demoralizującej i niosącej ze sobą niszczycielską siłę. Tę tematykę spotykamy w dramacie "Juliusz Cezar", wystawionym w rzymskim więzieniu, którego tekst z czasem wpływa prowokacyjnie i inspiracyjnie na postawy skazanych. Więzienni aktorzy traktują swoje zadanie niezwykle poważnie. Przejście przez casting staje się dla nich wyzwaniem i wyróżnieniem. Natomiast scena końcowa sztuki/filmu to wielkie święto więźniów. Zasłużone są owacje publiczności spoza murów więziennych, bowiem aktorzy więźniowie przeszli długą drogę dorastając do sytuacji, w której potrafili zrozumieć reguły świata - dobra i zła. W trakcie nauki tekstu i prób przyszły refleksje, być może analiza życia przestępczego, ponieważ zagłębili się w wymiar dramatu Szekspira i poczuli wymiar sztuki, jej siłę oddziaływania, do tego stopnia, że przeżywali emocje swoich bohaterów.

Można nawet przyjąć, że z postawy/roli Cezara w życiu przestępczym, w końcowych scenach filmu wchodzą w położenie szekspirowskiego Brutusa, zabójcy Cezara, który wymierza sobie karę za popełnioną zbrodnię. Targają nimi wielkie emocje, być może takich emocji nie mieliby nawet aktorzy zawodowi. Nie mam wątpliwości, że bracia Taviani wpadli na genialny pomysł obsadzenia groźnych więźniów w roli bohaterów dramatu Szekspira, i że tym razem "Boski" Cezar musiał umrzeć w więzieniu. Dzięki temu, dwóch odtwórców ról zaangażowanych do sztuki napisało książki, a jeden z nich został aktorem teatralnym. I to jest także wymiar sacrum i profanum życia.

Konrad Sawicki zachęcał widzów aby oglądali film, który ujęty w ramy festiwalu, jest naznaczony "przekraczaniem granic na wielu poziomach". Uzyskaliśmy podpowiedź krytyka filmowego i teologa, później mogliśmy skupić uwagę i dowiedzieć się na podstawie filmu - jak wiele granic można przekroczyć, jak wiele murów można zburzyć poprzez sztukę. To jest znakomicie pokazane przez braci Taviano. Z przyjemnością stwierdzam, że był to film godny Sacrofilmu i naszej uwagi.

Portal Zamość onLine jest patronem medialnym
XVIII Międzynarodowych Dni Filmu Religijnego - SACROFILM - Zamość

autor / źródło: Teresa Madej
dodano: 2013-02-21 przeczytano: 4379 razy.