W 1916 r. powołano w dawnej Akademii C. K. Gimnazjum Realne Męskie, zmienione na Państwowe Gimnazjum Męskie 8-lasowe, od 1937 r. I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego. Świętujące swoje stulecie I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Zamoyskiego działa od 1949 r. (3-4.06.).

W czasie I wojny światowej kiedy Rosjanie opuścili Zamość, budynek d. Akademii Zamojskiej zajęło wojsko na szpital i biura. Mienie szkolne, przenoszone do różnych pomieszczeń i mieszkań prywatnych, uległo rozproszeniu, zniszczeniu bądź przepadło tak jak zbiory naukowe. Biblioteka ocalała szczątkowo. Podczas trwającej jeszcze wojny i okupacji austriackiej w 1916 r. powstały w gmachu trzy szkoły: Królewskie Gimnazjum Realne (od 1919 r. im. Jana Zamoyskiego), Prywatne Gimnazjum Realne Żeńskie i Seminarium Nauczycielskie. Zorganizował je Kazimierz Lewicki. Mieściły się w kilku izbach skrzydła południowego. W budynku mieściły się jeszcze urzędy i wojsko austriackie. Na korytarzach pomieszczono pomoce dydaktyczne. W roku szkolnym 1918/19 odzyskano I piętro po Sądzie Wojskowym. Urządzono salę gimnastyczną, gabinet lekarski, bibliotekę i pracownię geograficzną. Zwrócona część parteru była w złym stanie. Inwestycje nie były realne, bo nadciągała wojna 1920 r. i gmach zajął sztab drugiej Armii. Szkoły uzyskały kilka sal na zabezpieczenie pomocy naukowych.

W 1921 r. uzyskano kredyt na remont. Szkoły otrzymały kościół i sąsiadujący teren na Pierwszy w Polsce Szkolny Ogród Przyrodniczy ZOO, założony przez prof. Stefana Milera. W 1929 r., w 300-rocznicę śmierci poety Szymona Szymonowicza, odsłonięto tablicę poświęconą współzałożycielowi Akademii. W 1924 r. przejęto mienie gimnazjum rosyjskiego uzupełniając wyposażenie klas. Kolejny kredyt uzyskano w 1936 r., w 1938 r. budynek otrzymał kanalizację. Przed II wojną uzyskano też subwencję na renowację i sprzęt. Podczas okupacji w gmachu mieścił się szpital polowy. Nauczyciele uratowali przed Niemcami archiwum, księgozbiór, okazy biologiczne i pomoce naukowe. Sprzęt i wyposażenie zniszczyli okupanci, a obiekt zajęło Schutzpolizei. W tzw. Ogródku Gimnazjalnym/boisku szkolnym niemiecka żandarmeria rozstrzeliwała wojskowych, jeńców, partyzantów, chłopów i księży. Nauczyciele zorganizowali ośrodki tajnego nauczania na wysokim poziomie. Po zakończeniu wojny gmach był w złym stanie. W uprzątniętych salach bez sprzętu nauka rozpoczęła się 26.07.1944 r.

W 1946 r., z okazji 30-lecia istnienia szkół ufundowano pomnik poświęcony pamięci zamordowanych profesorów i uczniów, umieszczony w kościele św. Katarzyny. W 1957 r. gmach wpisano do rejestru zabytków. W 1958 r. założono instalację c.o. i nowe oświetlenie. Długie korytarze zamieniono w galerię wielkich Polaków, autorstwa artystki-malarki i nauczycielki Liceum Męskiego - Heleny Drezowskiej. W 1970 r. tablicą pamiątkową upamiętniono Maciej Rataja, a w 1992 r. XVI ordynata Maurycego Zamoyskiego. W 1994 r. odbyła się sesja naukowa z okazji jubileuszu 400-lecia Akademii Zamojskiej. W 2004 r. przeprowadzono renowację szkolnego dziedzińca i odsłonięto tablicę Patrona Szkoły Jana Zamoyskiego, Kanclerza i Hetmana Wielkiego Koronnego, fundatora Zamościa.

Od 2010 r. swoją tablicę w gmachu mają: poeta i absolwent liceum Leon Zdzisław Stroiński oraz dyrektorzy I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Zamoyskiego. W 2012 r. tablicą upamiętniono Dyrektora Liceum Bolesława Hassa, w 2013 - profesora Teofila Lawgmina. W 2016 r. tablice poświęcono: Dyrektorowi Michałowi Bojarczukowi, poecie i poloniście gimnazjum Stanisławowi Młodożeńcowi, "poecie słowa" i absolwentowi Liceum Markowi Grechucie oraz Jubileuszowi 100-lecia I Liceum Ogólnokształcącemu w Zamościu. Szacownemu Liceum życzymy kolejnych 100 lat sukcesów!

Prezentujemy relację fotograficzną z dwudniowych obchodów jubileuszu I Liceum.