Jakimi słowami wyrazić podziw dla dzieł ludzkich, tych sprzed tysięcy lat i tych arcydzieł stworzonych już w czasach nowożytnych? Bardzo trudno, ale jeszcze trudniej wyrazić hołd muzealnikom, którzy dziś z ogromnym szacunkiem dla tego, co stanowi korzenie człowieka na ziemi, oddaniem i znakomitą, profesjonalną wiedzą, zabiegają o ich przetrwanie dla następnych pokoleń. Zajmują się z dużą uwagą nie tylko cennymi starodrukami i ogromnej wartości obrazami; z wielkim uczuciem odnoszą się do każdej starej skorupy. Stoją na straży zachowania dziedzictwa kulturowego nie tylko w godzinach pracy, muzealnicy oddani są kulturze i turystom często poza godzinami pracy.

Muzeum to zacna instytucja; czym jest we współczesnym świecie? W krajach Europy Zachodniej, w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii czy Japonii muzea od dawna uznawane są za symbole kulturalnego i intelektualnego rozwoju społeczeństwa. Mieszkańcy miasta, które posiada muzeum, są uważani za bardziej kulturalnych i mądrzejszych niż mieszkańcy miasta, w którym nie ma muzeum.

W społeczeństwach występuje potrzeba pamięci o przeszłości, pamięci o odległych w czasie i przestrzeni cywilizacjach, pamięci o ludziach i ich dokonaniach. Muzeum jest intrygującym repozytorium artefaktów i dokumentów, opowieści i przeżyć, które pomagają zrozumieć, jak funkcjonowały społeczności w przeszłości. Muzea zawsze starały się pokazywać przeszłość poprzez rzeczy najcenniejsze i najbardziej charakterystyczne. Dlatego też były zawsze bardzo skuteczne w kreowaniu narodowej dumy i narodowej tożsamości, a to często wytwarzało zainteresowanie i admirację innych narodowych kultur.

* * *

Dawno, dawno, dawno temu - w czasach II Niepodległej, a dokładnie 80 lat; za siedmioma górami - ściślej mówiąc - za pagórkami Roztocza; za siedmioma rzekami - precyzując - nad rzeką Łabuńką, w mieście Zamościu istniało Koło Miłośników Książki. Jego wieloletni Prezes dr Zygmunt Klukowski - społecznik, regionalista to zarazem inicjator założenia Muzeum Ziemi Zamojskiej (uchwała sejmiku zamojskiego z dn. 17.09.1926r.). Swoją pracę ta szacowna instytucja rozpoczęła w Sejmiku Domu Ludowego - dzisiejszy Kościół O.O. Franciszkanów.

Był zapał i ambicje; potem przyszły trudniejsze lata; brak spektakularnych sukcesów spowodował zamknięcie muzeum i rozproszenie eksponatów podarowanych przez Z. Klukowskiego i innych. Ponownie zostało reaktywowane w 1936 r. z inicjatywy Henryka Rosińskiego - prezesa Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Rozpoczęła się na wielką skalę akcja gromadzenia eksponatów. W czasie okupacji zbiory muzealne przetrwały dzięki staraniom Władysława Kabata. Nowym etapem w historii muzeum było jego upaństwowienie w 1950 r., siedzibą muzeum stała się Ormiańska 26. Z problemami lokalowymi muzeum borykało się aż do roku 1989, kiedy otrzymało przepięknie odrestaurowane kamienice ormiańskie - aktualną siedzibę.

Należy podkreślić, że muzeum miało i ma szczęście do zarządców. Pięknym rozdziałem w historii muzeum jest 30 lat pracy Marii Lorentz - Wielkiego Muzealnika i Nauczyciela - szczycącej się tytułem Honorowy Obywatel miasta Zamościa. Dziś szacowna Jubilatka znakomicie funkcjonuje pod opiekuńczymi skrzydłami Dyrektora Andrzeja Urbańskiego i jego załogi. Muzeum na przestrzeni lat ma za sobą setki wystaw, tysiące pozyskanych eksponatów - drogą zakupu i przekazania przez osoby prywatne, między innymi od kolekcjonera - bankiera Andrzeja Platty z Warszawy. Ale to nie wszystko - widowiska plenerowe stały się hitem muzealnym ostatnich lat: czego Ci muzealnicy nie wymyślą: a to hetman Bogdan Chmielnicki podchodzi pod Zamość z Kozakami i znowu bez sukcesu; a to Szwedzi Karola Gustawa oblegają Zamość - a obrońcy twierdzy śmieją im się w nos; a to monetę biją - niczym w czasie słynnego oblężenia przez Rosjan w 1813 r. A kiedy przebiorą się do swoich inscenizacji w stroje z różnych epok - to trzeba przyznać, że im do twarzy - paniom w strojach szlachcianek i mieszczek zamojskich, a panom w kontuszach i rycerskich zbrojach.

Nie będzie przesady, jeśli powiem, że zamojscy muzealnicy wystawami "Wandalowie - książęta, elity, wojownicy, rzemieślnicy" oraz "Skarby wschodnich Gotów" podbili serca i umysły Europy. Ktoś zapyta: "Skąd to wiem?" - odpowiedź brzmi - "Z wykopalisk"!

W programie jubileuszowych uroczystości było nabożeństwo odprawione przez ks. Biskupa Wacława Depo za muzealników - tu wspominam nieodżałowaną, zmarłą Romę Kowalicką i nieżyjącego już mojego kolegę Mariana Siegieńczuka - pasjonata muzealiów.

Wieczorną uroczystość uświetnili i zaszczycili swoja obecnością: senator RP Jerzy Chróścikowski, przedstawiciel Wojewody Lubelskiego prof. Krzysztof Szwal, Prezydent Zamościa Marcin Zamoyski z małżonką. Przybyli przyjaciele muzeum: prof. Jan Gurba, prof. Andrzej Kokowski; dyrektorzy muzeów współpracujących: RPN, Muzeum w Kozłówce, Muzeum Wsi Lubelskiej, Muzeum na Majdanku, muzeum z Tomaszowa, Biłgoraja i Hrubieszowa. Nie zabrakło w tym uroczystym dniu przedstawicieli instytucji kulturalnych i turystycznych Zamościa. Były słowa uznania, listy gratulacyjne, życzenia, kwiaty i podarunki. Sensacje wzbudzał iście królewski dar od Prezydenta Zamościa. Dyrektor Urbański zgodnie z procedurą założył białe rękawiczki, by zaprezentować starodruk ze złotymi tłoczeniami... i 15-letnią whisky wewnątrz!

Były przesłane słowa od Marii Lorentz, kierowane do "Drogiej rodziny muzealnej".

Gospodarz znakomicie wypełniający swoją rolę zaprosił gości na pokaz slajdów obrazujących historie muzeum i pracę muzealników - znajome młode twarze, prace wykopaliskowe, przygotowania wystaw - codzienne życie muzeum.

Na uroczystości nie zabrakło tortu urodzinowego i lampki szampana.

I jeszcze moment niezwykły - chwalił się dyrektor Andrzej Urbański nowymi nabytkami - do ich prezentacji potrzebne były cztery komnaty kamienicy "Pod Małżeństwem". Same perełki: sygnet Konstantego Zamoyskiego, mapa planowanych wysiedleń na Zamojszczyźnie z lat 1941 - 43, "Myśli zebrane" - obraz Franciszka Maśluszczaka, grafiki z początków XVII w. Na pytanie: Czego życzyłby sobie dyrektor muzeum? - odpowiada: spełnienia wszystkich życzeń składanych z okazji jubileuszu. Ja od siebie życzę, by praca w muzealnictwie zawsze dawała satysfakcję a grono przyjaciół muzeum było coraz większe, a za zaszczyt poczytuję sobie bywanie w Waszych progach.


Źródła i fotografie:

1. Muzeum w Zamościu 1926 - 1996 - publikacja z okazji 70 lecia Muzeum

Fotografie:

1. Maria Rzeźniak - pracownik Muzeum
2. Wystawa "Skarby wschodnich Gotów"
3. Dyrektor Andrzej Urbański przy makiecie miasta