Niezwykłej urody album "Tomaszów Lubelski" wydany na zlecenie Urzędu Miasta to najnowsze wydawnictwo Jerzego Cabaja. Autor przedstawia miasto ze św. Tomaszem w herbie na fotografii w barwach czterech pór roku.

Jak pisze Eugeniusz Hanejko - "Burzliwe dzieje miasta oraz tendencje w budownictwie mieszkaniowym II połowy XX w. spowodowały, że ocalało tu niewiele zabytków architektury". Nie mniej zawartość albumu ze znakomitymi fotografiami Jerzego Cabaja robi rewelacyjne wrażenie.

Jerzy Cabaj zabawia się w czarodzieja i mamy tu Tomaszów Lubelski z wydobytym na zewnątrz pięknem, choć trudno szukać tam zabudowy na miarę Zamościa. Jest unikatowy ze względu na klimatyczne miejsca i nostalgiczną atmosferę. Niewątpliwym walorem jest pokazanie Tomaszowa przez pryzmat czterech pór roku.

W historię miasta nad Sołokiją wprowadza krótki opis autorstwa Eugeniusza Hanejko. Gród powstał z inspiracji kanclerza wielkiego koronnego, Jana Zamoyskiego. Położony na ważnym szlaku handlowym gród miał wszelkie atuty do rozwoju. Pomyślnym dniom kres położył hetman Chmielnicki z Kozakami a następnie wojska szwedzkie. Walki o sukcesję po śmierci III ordynata, ogromne kontrybucje nakładane na miasto przez obce wojska, epidemie "morowego powietrza" oraz wielki pożar w 1775 r. spowodowały nieodwracalne straty w architekturze.

Na drugi etap rozwoju gospodarczego i kulturalnego trzeba było poczekać do czasów II Rzeczypospolitej. Z tego okresu pochodzi sporo budowli, które Jerzy Cabaj uwiecznił na stronach albumu.

"Czarna noc" okupacyjna unicestwiła zabytkową część miasta i połowę mieszkańców Tomaszowa. Dopiero zmiany ustrojowe po 1989 r. dały skuteczny impuls by miasto stało się atrakcyjne dla inwestorów i turystów. Ponownie, jak przed wiekami, znalazło się na strategicznym szlaku handlowym i turystycznym między Unią Europejską a Ukrainą.

Zawartość albumu to nie tylko obraz przeszłego i dzisiejszego miasta, to także prezentacja najciekawszych zakątków powiatu tomasowskiego z jego niezwykłymi krainami geograficznymi, a szczególnie tą najpiękniejszą - Roztoczem.

Czym uraczy nas album? Obrazami, które nas zaskoczą i zachwycą, a które opatrzymy okrzykiem - "nie do wiary?"

Korzystając z zasobów archiwalnych Muzeum Regionalnego im. dr Janusza Petera Jerzy Cabaj prezentuje unikatowe zdjęcia Tomaszowa jakiego nie znamy. Zabudowa rynku, ulicy Lwowskiej, obiekty, które starła z ziemi "dziejowa zawierucha". Z nutą nostalgii oglądamy marszałka J. Piłsudskiego wizytującego miasto, wymarsz wojska na manewry, procesję Bożego Ciała oraz pochód pierwszomajowy utrwalony przez ówczesnych fotografów. Ludzie Tomaszowa i ich wielkie i małe sprawy.

Uchwycono także w kadrze widok na hale targowe, z których słynął Tomaszów, synagogę zburzoną przez Niemców oraz wiele innych obiektów miasta z lat 1921 - 1971.

Osobny rozdział poświęcono bogatym zbiorom Muzeum Regionalnego. W albumie pokazano złote dukaty i denary rzymskie, korona z XIX w. z synagogi tomaszowskiej oraz kolekcję broni białej i palnej.

W pięknym świetle prezentuje się kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, najcenniejszy zabytek Tomaszowa Lubelskiego. Pachnie tu historią i cichą modlitwą. Rewelacyjnie prezentuje się okazałe zdjęcie posadowionego na belce tęczowej krucyfiksu oraz figur Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty. Atrakcją albumu są także fotografie wnętrza cerkwi prawosławnej pw. Św. Mikołaja Cudotwórcy.

Jerzemu Cabajowi niezwykle interesująco udało się zaprezentować współczesny Tomaszów Lubelski. Zdjęcia z lotu ptaka, miasto w szacie zimowej i w okresie świąt bożegonarodzenia.

Już w słońcu lata fotografik utrwali dla czytelnika odnowione obiekty: szkołę muzyczną w centrum miasta, dawną "Czajnię", "Cybulówkę" i dawny Sejmik Powiatowy. W kolorach lata, oprawione soczystą zielenią, zachęcają by się przy nich zatrzymać. Cały w iluminacjach pokazuje się nam kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Dla wszystkich, którzy przejeżdżają w drodze na granicę przez ulicę Lwowską, gratką będzie zobaczenie wnętrza kościoła z zabytkową amboną w kształcie łodzi z XVII w.

Fotografie parku miejskiego przywołują obrazy z przeszłości. I jeśli miasto zmieniło się, odnowiło swoje oblicze przez ostatnie dziesiątki lat, to park pozostał taki, jakim był, piękną oazą cudnej zieleni na trasie do budynku, będącego niegdyś siedzibą I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartosza Głowackiego. Dzisiaj mieści się tutaj Zespół Szkół Nr 1. Najukochańsza szkoła w mieście, które zawsze kojarzyć się będzie z latami młodości.

Oglądać możemy także obrzeża miasta, na których odbywają się rekonstrukcje historyczne tomaszowskich bitew września 1939 roku, na tle wzgórków i pagórków Roztocza. Album oczaruje na również przeuroczymi krajobrazami Ziemi Tomasowskiej. Wśród nich autor uchwyci perkoza z młodymi na zalewie wiosną, a w jesiennej już barwie pokaże kościółek w Kryniach, zbudowany w kształcie pagody chińskiej w 1920 r. przez Jerzego Siennickiego.

Znakomicie pomyślany układ albumu sprawia, że bez wątpienia znajdzie zainteresowanie szczególnie wśród tych, którzy choć przez chwilę mieli szczęście związać się z tym miastem i Ziemią Tomaszowską.

"Tomaszów Lubelski", album. Zdjęcia Jerzy Cabaj, wprowadzenie Eugeniusz Hanejko. Wydawnictwo Fotpress, Zamość 2009. Nakład 1500 egz. Album można kupić w bibliotece i biurze informacji turystycznej w Tomaszowie Lubelskim.