Poetę i dramaturga Bronisława Przyłuskiego z Siemierza k. Tomaszowa Lubelskiego określa się w Polsce mianem "mało znany". Był osobowością wybitną i oryginalną, o czym zaświadcza jego spuścizna literacka - pisze w przedmowie do "Antologii tekstów Bronisława Przyłuskiego z lat 1956 - 1980" znany zamojski historyk i bibliofil - dr Jacek K. Danel.

- Postanowiłeś odkryć "Poetę z Siemierza" i przybliżyć go mieszkańcom Zamojszczyzny. Jak sądzę, jest ci bliski, ponieważ związałeś się miejscem zamieszkania i pracy zawodowej z naszym regionem - to po pierwsze. A po drugie - uważam, że to dlatego, że to poeta emigracyjny, a Druga Wielka Emigracja jest w centrum twojego zainteresowania.

dr Jacek K. Danel - Od dwudziestu lat zajmuję się badaniami naukowymi emigracji niepodległościowej w Wielkiej Brytanii. Kiedy byłem pierwszy raz na stypendium w Londynie w 1991 r. poznałem Barbarę Gaździk, córkę polskiego lotnika, która mieszka w Londynie od zakończenia wojny i która była wielką przyjaciółką Bronisława Przyłuskiego. Wtedy po raz pierwszy zetknąłem się z nazwiskiem Przyłuskiego i jego poezją.
Był poetą zapomnianym dlatego, że w okresie Polski Ludowej nie był publikowany, ponieważ był żołnierzem 2 Korpusu Polskiego a potem pracownikiem Radia Wolna Europa. Pierwszy tom jego wierszy ukazał się w Polsce w 1987 roku, siedem lat po jego śmierci, bez zgody pani Gaździkowej, która ma wszystkie prawa autorskie do jego publikacji. Kiedy zmarł, w testamencie przekazał jej prawa autorskie.
Bronisław Przyłuski urodził się w 1905 r. w Siemierzu, pochodził z rodu szlacheckiego. Pomimo tego, że chciał być poetą, poszedł do szkoły wojskowej i przed wojną był zawodowym żołnierzem. Jako hobby pisał wiersze. Brał udział w kampanii wrześniowej, walczył w Grupie Operacyjnej "Polesie" u gen. Kleeberga, walczył na Lubelszczyźnie. Za kampanię wrześniową dostał Virtuti Militari i pod Kockiem wzięty został do niewoli niemieckiej. Przebywał pięć lat w Murnau w obozie jenieckim, następnie, po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów, znalazł się we Włoszech. Tam wstąpił do 2 Korpusu Polskiego i dotarł do Wielkiej Brytanii. Nie chciał wrócić do kraju, choć tu mieszkała jego żona i dwie córki.

- Czy poznałeś rodzinę Bronisława Przyłuskiego?

dr Jacek K. Danel - Żona już nie żyje, mieszkała w Warszawie. Jedna córka mieszka w Stanach, druga we Francji, a syn mieszkał w Polsce, ale już zmarł. A więc, nie wrócił do kraju, pozostał w Wielkiej Brytanii. Najpierw pracował w szpitalu dla umysłowo chorych organizując sztuki teatralne, pisał wiersze i dramaty. W 1958 r. przeniósł się do Niemiec i został zatrudniony w RWE. Pracował jako lektor i redaktor działu kulturalnego. Tej pracy nie lubił. Nabawił się astmy, ale przepracował do emerytury. Powrócił do Wielkiej Brytanii i do spółki z córką kupił dom. Zmarł nagle, 11 kwietnia 1980 r. na astmę.

- W przedmowie do "Poety z Siemierza" piszesz o metaforyce utworów Przyłuskiego zbliżonej do metaforyki poezji Bolesława Leśmiana?

dr Jacek K. Danel - W książce jest wspomnienie Bronisława Przyłuskiego o tym jak poznał Leśmiana. Było to w 1932, kiedy przyjechał do Zamościa by załatwić sprawy u rejenta. Zaczęli rozmawiać o poezji i tak się oczarowali sobą, że jak opowiada Przyłuski, rozmawiali o poezji do piątej rano w mieszkaniu poety. Bronisław Przyłuski bardzo cenił Leśmiana, potem się z nim przyjaźnił i starał się pomóc Leśmianowi. Leśmian przed wojną nie był popularny, jego poezji nie czytano, to nie była poezja na tamte czasy.

- Proszę, przybliż twórczość Bronisława Przyłuskiego.

dr Jacek K. Danel - Poezja Przyłuskiego jest taka "leśmianowska", ale potem się rozwija. Zresztą poeta nigdy nie ukrywał swojej fascynacji Leśmianem i przed wojną był przysięgłym wielbicielem jego poezji. Na emigracji wydał trzy tomy poezji, pisał dramaty i opowiadania. Gdyby dożył roku dziewięćdziesiątego to byłby poetą powszechnie znanym, zaistniałby w kraju. Niestety, zmarł w roku 1980. To poeta zapomnianym, choć bardzo wartościowy.
Tom, który wydałem, to jest Antologia tekstów niepoetyckich, które ukazały się na emigracji, w pismach emigracyjnych po 1945 r. Dodałem jeden wiersz Bronisława Przyłuskiego, który nie znalazł się w Antologii poezji Bronisława Przyłuskiego, wydanej pięć lat temu przez Wydawnictwo "Arkana" (Antologia ukazała się staraniem Barbary Gaździkowej i córki Przyłuskiego). Ten wiersz " Na śmierć Leśmiana" wówczas zaginął i dlatego go dodałem. Poza tym jest proza: "Klechdy polskie", czyli wstęp Przyłuskiego do Leśmiana "Klechd polskich", gdzie poeta wspomina Leśmiana; jest tekst o poezji; jest "Rękopis z Beneventum" - opowiadanie o Zmartwychwstaniu Chrystusa.
W tej książce znajdują się także teksty o Przyłuskim: Józefa Łobodowskiego - wybitnego poety pochodzącego z Lublina, który się przyjaźnił z Przyłuskim, także tekst Antoniego Pospieszalskiego i Alicji Lisieckiej.
Dlaczego chce przypomnieć Bronisława Przyłuskiego? Po pierwsze - pochodzi z tych terenów i uważam, że nie tylko Leśmian powinien być wspominany, także Przyłuski, bo to ważny poeta związany z Ziemią Tomaszowską, poeta wybitny. Nie ma tak dużo poetów na Lubelszczyźnie żeby można było pozwolić sobie kogoś zapomnieć. Lublin ma Łobodowskiego, Zamość Leśmiana a Tomaszów Lubelski ma Przyłuskiego.

- To może jeszcze Tomaszów Lubelski mógłby się zaktywizować aby przypomnieć tego poetę?

dr Jacek K. Danel - We wstępie napisałem, że będę rad, jeżeli po tę książkę sięgną poloniści szkół zamojskich, tomaszowskich i hrubieszowskich, by zainteresować młodzież twórczością poetycką i dorobkiem dramatycznym tego poety. Chciałem dać inny tytuł - "Poeta Niezłomny", ale przyjaciółka Przyłuskiego, pani Gaździk prosiła aby nie było to "polityczne". Dlaczego "Niezłomny"? Bo ci, co zostali na emigracji po 1945 r. byli przeciwni Jałcie i PRL-owi i nazwano ich "Niezłomnymi". To byli ludzie, którzy do końca byli wierni Rzeczypospolitej. Do nich zalicza się Przyłuski. On nigdy nie przyjął obywatelstwa ani zachodnioniemieckiego, ani amerykańskiego, ani brytyjskiego. Do końca życia był bezpaństwowcem. Uważał się za Polaka i nie chciał żadnego obywatelstwa. Udzielał się politycznie na emigracji, był socjalistą, przyjaźnił się z Adamem i Lidią Ciołkoszami. Pochowany został na cmentarzu Puenty Vale w Londynie.

* * *

Książkę "Poeta z Siemierza" dr Jacek K. Danel dedykuje "Pani Barbarze" i chodzi o przyjaciółkę Bronisława Przyłuskiego. Ojciec pani Barbary, lotnik ze Lwowa, we wrześniu 1939 r., poszedł na wojnę i wylądował w Wielkiej Brytanii. Matka pani Barbary wywieziona została przez sowietów ze Lwowa na Sybir. Ośmioletnim dzieckiem zaopiekowała się sąsiadka. Po wojnie ze Lwowa dotarła do Krakowa. Kiedy rodzice odnaleźli się w Wielkiej Brytanii sprowadzili panią Barbarę do siebie. Zachwycona poezją Bronisława Przyłuskiego nawiązała z nim znajomość podczas jego wieczoru autorskiego.

Po śmierci Bronisława Przyłuskiego zajęła się promocją jego twórczości. Pięć lat po śmierci poety wydała jego dramaty, w 2000 r. wydano w Toruniu "Strofy o poezji", a pięć lat temu tom "Wierszy zebranych" Bronisława Przyłuskiego. Swoją książką dr Danel pragnie utrzymać ciągłość wydawniczą o poecie z Siemierza. Wydawnictwo jest niskonakładowe, bibliofilskie i ukazało się w stu egzemplarzach numerowanych dzięki wsparciu Księgarni im. B. Leśmiana w Zamościu oraz posła Sławomira Zawiślaka. Okładkę tomiku zdobi zdjęcie opublikowane po raz pierwszy ze zbiorów Barbary Gaździk i przedstawia Bronisława Przyłuskiego w Rimini na tle Łuku Augusta, wykonane w sierpniu 1962 r.

* * *

Z ogromnym zainteresowaniem czytam tekst Alicji Lisieckiej "Poeta szczęśliwy" zawarty w tomiku "Poeta z Siemierza". Pozwalam sobie również zacytować fragment tego tekstu:

Cóż za optymistą jest Bronisław Przyłuski! Jakby nigdy nie cierpiał niewoli w Murnau, jakby wprost z wojska, z Drugiego Korpusu, nie poszedł pracować najpierw w kuchni, a potem zamiatać w londyńskim metro; jakby nie był przez osiem lat terapistą w najbardziej makabrycznym miejscu zatrudnienia: szpitalu psychiatrycznym.

Nie jesteśmy osamotnieni
Nie jesteśmy opuszczeni
Nie zapomina o nas inny człowiek
Niechbym upadł, pochyli się nade mną
Niechbym zabłądził, pokaże mi drogę
Niechbym się skrwawił, krew mi odda swoją
I życie z jego krwią razem
Wpłynie do mojego zdrętwiałego serca.

Zaiste, trzeba wielkiej wiary w ludzi, "gołębiego" trzeba charakteru i przeogromnej skromności, żeby znany przed wojną poeta, którym tak poniewierało życie - powtarzał uparcie.

Piękny i dobry jest świat.
(Zaklęcie pierwsze)
Nie odbierze mi człowiek
Tego co mi najdroższe -
(zaklęcie drugie)
Nie zabije mnie w ciemności
Ani nie zaczai się na mnie
A przecież odbiera, zabija, zaczaja się. Przyłuski gotów i to przebaczyć z nadmiaru zrozumienia i pokory.
Jeżeli mnie zabije - to w lęku -
W trwodze śmiertelnej.

Można powiedzieć, że Bronisław Przyłuski przeżył, przeżywa życie w kolorze nadziei. (...)

Dr Jacek K. Danel "Poeta z Siemierza". Antologia tekstów Bronisława Przyłuskiego z lat 1956 - 1980 w sto piątą rocznicę urodzin i trzydziestolecie śmierci, Londyn - Zamość 2010.