"Miasto Zamość założył Pan kanclerz z powodu, że się w tej okolicy urodził (...)". "Zamość Miasto idealne. Przewodnik po Starym Mieście" (2011) wydali Lucyna i Jerzy Cabaj z powodu, że przez dziesiątki lat pozostają pod urokiem jego piękna i interesującej historii.

Ta najnowsza publikacja Wydawnictwa Fotpress Państwa Cabajów, pięćdziesiąta z kolei na przestrzeni 12 lat, jest syntezą sztuk: opisu historii i zabytków Hetmańskiego Grodu oraz profesjonalnej ich prezentacji na znakomitych jakościowo i tematycznie fotografiach.

Przewodnik po Starym Mieście to kwintesencja tego, co warto wiedzieć i zobaczyć w Zamościu, a wszystko na doskonałym poziomie: żywa i interesująca opowieść i kolorowe, czasem bardzo znane, czasem unikatowe - obrazy związane z "Miastem idealnym". Zaskakuje pozytywnie ich ilość - prawie 130 fotografii obiektów i tematów na 44, łącznie z okładką, stronach. To zaiste walor dla każdego Czytelnika, a szczególnie dla Turysty.

Układ przewodnika i szata graficzna rozpoznawalna, cechuje dobrą robotę i duże doświadczenie w tej materii. Zwyczajowo publikację rozpoczyna spis tematów, w zasadzie równoznaczny z nazwami najcenniejszych zabytkowych obiektów zamojskiej Starówki, których jest dwadzieścia cztery.

Lucyna Cabaj, autorka tekstu do przewodnika, bazuje na źródłowych danych i snuje wartką opowieść poczynając od słów zacytowanych przeze mnie na początku tekstu, którymi dyplomata papieski Vanozzi w 1596 r. opisywał twierdzę, jedną z potężniejszych w kraju.

Poznajemy najważniejsze fakty z dziejów Miasta. Po wprowadzeniu nas w tło historyczne "zabiera" nas przewodnik na interesującą wycieczkę, którą ułatwia zamieszczona wewnątrz, dobrze oznakowana, mapa Starego Miasta - poczynając od Rynku Wielkiego z Ratuszem kierujemy się do Muzeum Zamojskiego, mieszczącego się w oryginalnych wnętrzach dawnych ormiańskich i poznajemy ekspozycją obrazującą Ród Zamoyskich oraz makietę i patrzymy na "Perłę Renesansu" z lotu ptaka.

Docieramy na odnowiony Rynek Wodny i zaglądamy do świeżo oddanej do zwiedzania Synagogi, cennego obiektu na Szlaku Chasydzkim. Obok d. domu rabina kierujemy się do kościoła św. Katarzyny, w którego kryptach w pierwszych tygodniach II Wojny światowej przechowywany był obraz Jana Matejki "Hołd pruski".

Czytelnik ma okazję poznać historię Akademii Zamojskiej, trzeciej wyższej uczelni w kraju, o której wysoki poziom zadbał fundator, intelektualista - Jan Zamoyski i jej współzałożyciel Szymon Szymonowic, nadworny poeta kanclerza i hetmana odpowiedzialny za wykładowców.

Z zainteresowaniem prześledzimy dzieje Katedry Zamojskiej, zachwycimy się monumentalnością i bogactwem wyposażenia świątyni - dzieła sztuki, autorstwa architekta włoskiego Bernarda Morando. Zachęceni przez Autorów - zajrzymy do Muzeum Sakralnego mieszczącego się w budynku Infułatki, by zobaczyć cenne fundacje ze skarbca d. Kolegiaty p.w. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła. Z wieży dzwonnicy możemy też zobaczyć cały Zamość w skali 1:1.

Kilka kroków i jesteśmy przy Bramie Szczebrzeskiej, gdzie od niedawna grają jazz na zmianę z muzyką klasyczną. Od Arsenału mieszczącego Muzeum Barwy i Oręża (wyłączone ze zwiedzania do końca 2012 r. z uwagi na realizację projektu "Utworzenie Muzeum Fortyfikacji i Broni - przyp. autora), skierujemy się zgodnie z zaleceniem "Przewodnika po Starym Mieście" przed gmach d. pałacu Zamoyskich. Opis pozwala uruchomić wyobraźnię i przywołać jego pyszny wygląd z XVIII w., zubożony przebudową z rozkazu W.K. Konstatntego w czasach twierdzy rządowej.

Z uwagą spojrzymy na dzieło prof. Mariana Koniecznego - spiżowy pomnik hetmana Jana Zamoyskiego i zachęceni klimatycznymi fotografiamy udamy się do Parku Miejskiego, jednego z piekniejszych w kraju, choć aktualnie w trakcie prac związanych z rewitalizacją krajobrazu warownego Twierdzy Zamość. Na pewno zaciekawi nas wystój Starej Bramy Lubelskiej i związana z nią legenda, jakby zwycięski hetman spod Byczyny przeprowadził przez nią arcyksięcia Maksymiliana.

Wędrówka się nie kończy i w dalszym ciągu przybliża nam dzieje "Drugiej po Jasnej Górze" - poprzez prezentację kolejnych Bram (Nowej Lubelskiej, Starej i Nowej Lwowskiej) oraz opis modernizacji twierdzy na pocz. XIX w., ciężkiego więzienia, czasy rosyjskie, które doprowadziły do jej wyburzenia.

Lucyna i Jerzy Cabaj poświecają swoja uwagę także kościołowi Franciszkanów, dawniej jednej z piękniejszych świątyń barokowych w kraju. Oko obiektywu zarejestrowało również Dom Centralny, jedyny przykład secesji w Zamościu. Odnotowano, że mieszkał w nim przez 13 lat jeden z wybitniejszych poetów polskich Bolesław Leśmian.

Niestrudzeni autorzy wydawnictwa "Zamość Miasto Idealne" zaprezentowali także kościół św. Mikołaja, z jego renesansową sylwetą, uroczy Rynek Wodny z fontanną i d. zespołem klasztoru Klarysek i kościoła św. Anny, aktualnie mieszczącego Szkołę Muzyczną.

Przeprowadzili na jeszcze przez Furtę Wodną w kurtynie do Rotundy Zamojskiej,( dawniej działobitni) - Muzuem Martylorogii Zamojszczyzny, aby dać żyjącym świadectwo tragicznych losów mieszkańców Zamościa i regionu podczas okupacji.

Nie zabrakło wizyty w ZOO, którego początki sięgają 1918 r., i pokazania jego egoztycznych mieszkańców. Mając na uwadze, poza atrakcjami historyczno - architektonicznymi "Miasta Idealnego", atrakcje kulturalne - otrzymujemy w przewodniku także informacje o najważniejszych przedsięwzięciach artystycznych, wpisanych w klimat magicznego Zamościa. Jerzy Cabaj zarejestrował obiektywem aparatu nawet jeden ze spektakli 36 Zamojskiego Lata Teatralnego.

Przewodnik po Starym Mieście posiada wartość dodaną w postaci Informatora. Czytelnik otrzyma dane teleadresowe biur turystycznych, obiektów do zwiedzania, instytucji kultury, obiektów sportowych i rekreacyjnych, wybranych hoteli i miejsc noclegowych, a także: restauracji, kawiarnii, pizzerii. Dowie się gdzie znajdzie bankomaty oraz dworce Zamościa.

W tej jakże uroczej wędrówce po Zamościu zdarzyły się drobne potknięcia dotyczące datowania pierwszego głównego ołtarza Katedry i obrazu Carlo Dolci oraz przejęzyczenie w liczbie ordynatów spoczywających w krypcie pod Kaplicą Ordynacką, co w zasadzie nie rzutuje na wysoki poziom wydawnictwa, które czyta się i ogląda z ogromnym zainteresowaniem, a nawet do niego powraca.

"Zamość Miasto Idealne. Przewodnik po Starym Mieście" Lucyna Cabaj i Jerzy Cabaj, Wydawnictwo Fotpress, Zamość 2011 - dostępny w bardzo przystępnej cenie.
"Przewodnik..." został wydany także w wersji angielskiej, w tłumaczeniu Małgorzaty Linek.