W środę, 2 maja 2012 roku obchodzimy - Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Święto ustanowione zostało przez polski parlament 20 lutego 2004 roku. Polacy, w tym i zamościanie wciąż uczą się wieszać flagi - mówi ppłk Marek Kwiecień.

Wprowadzenie do kalendarza tego święta pomaga upowszechniać wiedzę o symbolach narodowych, ich historii, zasadach używania godła, flagi i hymnu narodowego przez obywateli i instytucje publiczne. Polskie biało-czerwone barwy narodowe są  naszym dziedzictwem narodowym. Biel i czerwień od wieków są nierozerwalnie związane z dziejami Ojczyzny - podkreśla ppłk Kwiecień.

- Bardzo ważną datą w historii polskich barw narodowych był dzień 7 lutego 1831 roku.

Marek Kwiecień - Wówczas Sejm uchwalił, że Kokardę narodową stanowić będą kolory herbowe Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym. W dniu 7 lutego 1831 roku w toku trwającego Powstania Listopadowego suwerenny Sejm Królestwa Polskiego na wniosek posła Walentego Zwierkowskiego, wiceprezesa Towarzystwa Patriotycznego, podjął uchwałę: "Izba Senatorska i Poselska, po wysłuchaniu wniosków Komisyi sejmowych, zważywszy potrzebę nadania jednostajnej oznaki, pod którą winni łączyć się Polacy, postanowiły i stanowią: Art.1. Kokardę narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, to jest kolor biały z czerwonym. Art. 2. Wszyscy Polacy, a mianowicie Wojsko Polskie, te kolory nosić mają w miejscu, gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były. Przyjęto na posiedzeniu Izby Poselskiej dnia 7 lutego 1831 roku."

- Ta ustawa była pierwszą która normowała kwestie polskich barw narodowych.

Marek Kwiecień - I w zgodzie z prawidłami heraldyki odwoływała się do tradycji Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Kolorami polskiej flagi zawsze były biel i czerwień, jednak ich układ zmieniał się przez wieki. Pierwotnie na flagach i sztandarach polskich widniał biały orzeł w koronie na czerwonym tle. W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów flaga złożona była z trzech pasów: czerwonych na górze i u dołu sztandaru oraz białego pomiędzy nimi. Na fladze znajdował się czterodzielny herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów: na dwóch polach znajdował się biały orzeł w koronie, a na dwóch pozostałych litewska Pogoń.

Flaga Rzeczypospolitej Obojga Narodów

- Czy potrafimy wieszać i eksponować flagi państwowe?

Marek Kwiecień - Istotne jest, że Polacy coraz chętniej eksponują flagi. Ale to jest pierwszy etap. Kolejnym jest wrażliwość na szczegóły. Jest dobrze, ale... Wystarczy popatrzeć na poniższe tegoroczne zamojskie zdjęcia.

A zasady są jasne: flaga państwowa ma pierwszeństwo przed wszystkimi innymi. Tak jest na całym świecie. Po układzie flag poznamy, w jakim jesteśmy kraju. Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej określone zostały w art. 28 Konstytucji RP oraz w ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych z dnia 31 stycznia 1980 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 235, z późn. zm.).

Flaga Rzeczypospolitej Polskiej - według powyższej ustawy to prostokątny płat tkaniny o barwach Rzeczypospolitej Polskiej i proporcji szerokość do długości 5:8, umieszczony na maszcie. Ustawa stanowi, że barwami Rzeczypospolitej Polskiej są kolory biały i czerwony, ułożone w dwóch poziomych, równoległych pasach tej samej szerokości, z których górny jest koloru białego, a dolny koloru czerwonego. Barwy flagi złożone są odwzorowaniem kolorystyki godła państwowego, który stanowi orzeł biały na czerwonym polu. Biel pochodzi od bieli Orła, będącego godłem Polski, i bieli Pogoni, rycerza galopującego na koniu, będącego godłem Litwy. Oba te godła znajdują się na czerwonych tłach tarcz herbowych. Na fladze biel jest u góry, ponieważ w naszej heraldyce ważniejszy jest kolor godła niż tła. Nasze barwy narodowe mają pochodzenie heraldyczne jako jedne z nielicznych w świecie. Pochodzą jednak nie od jednego herbu, a od dwóch, Polski i Litwy, umieszczonych na jednej tarczy. Zgodnie z zasadami heraldyki pas górny reprezentuje białego orła, a dolny czerwone pole tarczy herbowej. Kolory te według symboliki używanej w heraldyce mają znaczenie - koloru białego używa się w heraldyce jako reprezentację srebra. Oznacza on także wodę, a w zakresie wartości duchowych czystość i niepokalanie, kolor czerwony jest symbolem ognia, a z cnót oznacza odwagę i waleczność.

- Czy proporcje flagi są charakterystyczne tylko dla Polski? Czy to jest ważne?

Marek Kwiecień - Flaga Polski ma określone proporcje - 5:8. Jeżeli kupujemy biało - czerwoną o wymiarach 50 cm na 80 cm - to jest to polska flaga. Ale jeśli jej wymiary są np.100 cm na 140 cm - to nie mamy flagi, tylko szarfę w narodowych barwach. Powinniśmy dostrzegać te ważne szczegóły. Proporcje flagi określane są przez wszystkie kraje np. tak jak Rzeczypospolita 5:8 ma Szwecja ale już 2:3 (Czechy, Indie, Austria) czy z niekiedy bardzo dużą dokładnością 10:19 (USA) lub 189:335 ( Salwador). Proporcje flag podobnych do polskiej flagi, tylko kolory są odwrócone: flaga Indonezji 2:3 i 4:5 flaga Monako. I jeszcze ciekawostka... Czechosłowacja (do 1920 roku) oraz Republika Czeska (w latach 1990-1992) miała flagę identyczną jak Polska

- W jaki sposób zaznaczamy pierwszeństwo flagi państwowej?

Marek Kwiecień - Jeśli wywiesza się dwie flagi, to polską umieszczamy po prawej stronie, patrząc od strony budynku. Trzeba też pamiętać, że maszty muszą mieć taką samą wysokość, a flagi - taki sam wymiar. Jeśli chodzi o barwy - w pionowym układzie flagi kolor biały jest zawsze przy maszcie. Generalnie flagę czyta się tak jak pismo: z góry na dół i od lewej do prawej, czyli biały kolor powinien być po lewej stronie dla patrzącego. Kiedy prostopadły do masztu drążek jest ruchomy i obraca się wokół niego, wtedy zasada brzmi: białym do masztu. Jest tylko jeden wyjątek: gdy flaga kładziona jest na trumnie. Biały kolor ma się znajdować nad sercem zmarłego.

- Co robimy, jeśli masztów flagowych jest więcej?

Marek Kwiecień - Przy trzech masztach najważniejszy jest maszt środkowy. Drugi jest po jego prawej stronie, a trzeci po lewej. Dlatego na maszcie środkowym wieszamy flagę polską, na prawym - flagę innego państwa, miejską (gminną, wojewódzką czy powiatową), a na lewym - flagę Unii Europejskiej. Przy czterech flagach najważniejszy jest maszt skrajny prawy - potem kolejne. Przy pięciu - znowu centralny jest maszt środkowy, potem sąsiednie prawy i lewy, a na końcu skrajny prawy i lewy. Przypominam, że strony są określone przez patrzącego od strony budynku.

Flagi umieszczane są w zgodzie z następującą hierarchią: 1. Flaga Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Flaga innego państwa. 3. Flaga województwa. 4. Flaga powiatu. 5. Flaga gminy. 6. Flaga Unii Europejskiej. 7. Flaga organizacji ogólnopolskiej. 8. Flaga organizacji międzynarodowej. 9. Flaga służbowa (policji, straży miejskiej, straży pożarnej, poczty itp.). 10. Flaga firmowa (instytucji, organizacji, uczelni, szkoły, klubu sportowego itp.). 11) Flaga okolicznościowa (związana z rocznicą lub imprezą).

- Jak postępujemy z flagami Unii Europejskiej i NATO?

Marek Kwiecień - Flagi organizacji międzynarodowych w tym Unii Europejskiej i NATO nie mają statusu flag państwowych i powinny zajmować drugie miejsce w stosunku do flag państwowych, tj. po lewej stronie. Flaga Unii Europejskiej powinna być wywieszana na stałe na budynkach, w których mieszczą się siedziby agend UE oraz na granicach stanowiących granice zewnętrzne UE. W innych miejscach flaga UE może być wywieszana w dniach wyborów do Parlamentu Europejskiego, oficjalnych wizyt z udziałem przedstawicieli Unii Europejskiej oraz 9 maja (Dzień Europy). W celach informacyjnych flaga UE może być wywieszana na jednostkach realizujących programy unijne.

- Jest reguła ekspozycji flagi państwowej?

Marek Kwiecień - Najgodniejszym sposobem jest maszt. Mając maszt flaga państwowa może być wyeksponowana na stałe przed urzędem, np. przy wejściu w celu podkreślenia, że jest to urząd państwowy. Zgodnie z ogólnie przyjętym zwyczajem flagę podnosi się od godziny 8.00 rano, a opuszcza się ją o zachodzie słońca. Jeśli jednak flaga pozostaje na maszcie na noc, po zmierzchu powinna być oświetlona. Warto mieć również na uwadze, że wielkość flagi powinna być dostosowana do wielkości obiektu oraz warunków otoczenia. Nieodpowiednie jest umieszczanie małej flagi na dużym obiekcie lub odwrotnie oraz sytuacje w których np. zbyt długa flaga, sięga głów przechodniów.

- W sklepach sprzedają też flagi z herbem Polski. Ludzie chętnie kupują, bo wydaje im się ładniejsza, odświętna. Nadaje się do uczczenia 2 czy 3 Maja?

Marek Kwiecień - Nie, chociaż rzeczywiście w prowadzonych sondażach ta flaga bliższa jest Polakom. Flagę tę ustanowiono 1 sierpnia 1919 i początkowo przeznaczono dla polskich poselstw (przedstawicielstw dyplomatycznych) i konsulatów oraz statków handlowych. Taka flaga przewidziana jest dla niektórych urzędów czy instytucji. Podnoszenie flagi państwowej z godłem Rzeczypospolitej Polskiej zastrzeżono dla: przedstawicielstw dyplomatycznych, urzędów konsularnych oraz innych oficjalnych przedstawicielstw i misji za granicą, na budynkach lub przed budynkami ich siedzib urzędowych, a także kierowników tych przedstawicielstw, urzędów i misji na swych rezydencjach i środkach komunikacji, cywilnych lotnisk i lądowisk, cywilnych samolotów komunikacyjnych podczas lotów za granicą, kapitanatów (bosmanatów) portów - na budynkach lub przed budynkami stanowiącymi ich siedziby urzędowe.

Ale w tym temacie ważne chyba do dodania... weksylologia - flagoznastwo, dyscyplina pomocnicza historii, podpowiada nam że, najważniejszą flagą każdego państwa jest płat sukna w barwach narodowych z godłem. To zawsze flaga najbardziej oficjalna z oficjalnych. Istnieje oczywiście zawsze wzór prosty, flaga zawierająca tylko barwy narodowe. Nie dotyczy to tylko Rzeczypospolitej, ta prawidłowość występuje również w innych krajach - flaga z godłem jest najważniejsza. Powinna, a jednak nie jest. Nasza tradycja i źródła historyczne pokazują iż zawsze flaga królewska zawierała godło na płacie. Warto może przy najbliższe nowelizacji prawa w tym zakresie powrócić do historii Polski...

- Kontynuując tą myśl. Godło Polski heraldycznie patrząc jest podobno niepełną formą identyfikacji?

Marek Kwiecień - Godło w heraldyce jest zasadniczym elementem graficznym obecnym na tarczy herbu. Zgodnie z heraldyką godło jest tylko elementem herbu, np. godłem Polski jest Orzeł Biały, natomiast ten Orzeł umieszczony na tarczy herbowej w czerwonym polu jest już herbem Polski, a więc pełniejszą i dostojniejszą formą identyfikacji. Zastąpienie słowa herb słowem godło jest prawdopodobnie pozostałością po pracach nad Konstytucją z 22 lipca 1952 roku, gdzie heraldyka i herby traktowane były przez władze niechętnie. Niestety stosowanie słowa godło zamiast herb weszło tak powszechnie do języka potocznego, że występuje nawet w oficjalnych dokumentach, czego "najlepszym" przykładem jest fakt, iż heraldyczny herb państwa określany jest mianem "godła" także w głównym akcie prawnym - Konstytucji RP. Aktualnie obowiązująca Konstytucja z 1997 r. stanowi iż "godłem Rzeczypospolitej Polskiej jest wizerunek orła białego w koronie w czerwonym polu"

- Kiedy powinniśmy wywiesić flagi? 1, 2 czy dopiero 3 maja?

Marek Kwiecień - Jeśli ktoś ma potrzebę uczczenia święta pracy, to niech już 1 maja wywiesi flagę państwową. 2 maja wszyscy powinniśmy to zrobić, gdyż wtedy obchodzimy dzień flagi państwowej. Każdy ma prawo używać barw Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności w celu podkreślenia znaczenia uroczystości, świąt lub innych wydarzeń. Nie zawsze tak było. To uprawnienie zapisano na mocy nowelizacji ustawy, która obowiązuje od 10 kwietnia 2004 r. Od tego dnia każdy może legalnie wywieszać flagę narodową nie tylko z okazji świąt państwowych, narodowych czy lokalnych, ale także z okazji uroczystości i wydarzeń z życia prywatnego! Swoją polskość manifestować flagą masz prawo każdego dnia. Nie ma dni nieodpowiednich.

- Flaga, którą z okazji świąt wywieszamy na domu, spłowiała, podarła się. Jak się jej pozbywamy?

Marek Kwiecień - Jest tylko jeden sposób - spalić, byle nie publicznie. Nie wyrzucać na śmietnik, nie pozostawiać ich w przypadkowych miejscach (najlepiej spalić - przed zniszczeniem flaga powinna być rozcięta, aby rozdzielić barwy). Dotyczy to również flagi z papieru, używanej podczas różnego rodzaju uroczystości np. na Rynku Wielkim w Zamościu. Aby zamościanom umożliwić w godny sposób pozbycia się zniszczonej flagi od 2 maja tego roku w Zamojskim Ośrodku Informacji Turystycznej, Ratusz - Rynek Wielki 13 będzie można ją oddać do pojemnika z napisem "USUWANIE FLAGI" - "FLAG DISPOSAL". Będzie to chyba pierwsza w Rzeczypospolitej pomoc i praktyczna realizacja ustawy "O godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej..." w tym zakresie.

- Czy symbole państwowe podlegają ochronie prawnej?

Marek Kwiecień - Tak. Ochronę prawną symboli państwowych gwarantują przepisy ustawy zasadniczej która stanowi, że "godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej podlegają ochronie prawnej"(art.28 pkt.4). Do ochrony prawnej symboli ma również zastosowanie art. 1 ustawy o godle, barwach i hymnie państwowym RP. Publiczne znieważanie, niszczenie, uszkadzanie lub usuwanie godła, sztandaru, chorągwi, bandery, flagi lub innego znaku państwowego zagrożone są w kodeksie karnym grzywną, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do roku. Naruszanie przepisów o godle, barwach i hymnie RP zagrożone jest też w kodeksie wykroczeń karami aresztu lub grzywny. By ustrzec się przed konfliktem prawnym i poszerzyć wiedzę w zakresie postępowania z flagą Rzeczypospolitej i innymi symbolami państwowymi poleca nietypowy "materiał pomocniczo -edukacyjny"... dokument pokontrolny NIK z 15 kwietnia 2005r. - Najwyższa Izba Kontroli -"Używanie symboli państwowych przez organy administracji publicznej". Najpełniej wiedzę w zakresie symboli państwowych i ceremoniału znajdą wszyscy w publikacjach znamienitych weksylologów i heraldyków Alfreda Znamierowskiego, Tomasza Orłowskiego czy Andrzeja Ludwika Włoszczyńskiego.

* * *

ppłk Marek Kwiecień - znawca weksylologii i ceremoniału dyplomatycznego, dyrektor Studium Obronnego Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej im. Jana Zamoyskiego w Zamościu, wyróżniony przez Prezydenta Zamościa tytułem honorowym Animator Kultury 2007 jako "organizator  i realizator  wielu przedsięwzięć mających na celu kształtowanie patriotycznych postaw wśród dzieci i młodzieży, wybitny znawca i propagator ceremoniałów wojskowych, wykorzystywanych podczas uroczystości miejskich".