2 maja obchodzimy Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Święto ustanowione zostało przez polski parlament 20 lutego 2004 roku. O genezie barw narodowych rozmawiam z dr Jackiem Feduszka, starszym kustoszem Muzeum Zamojskiego w Zamościu.

Teresa Madej - Jaka jest geneza naszych barw narodowych?

Jacek Feduszka - Barwy biało-czerwone są obecne w historii Polski od okresu średniowiecza. Już w wieku XIII odnajdujemy zapisy o barwie biało-czerwonej. Były to chorągwie, głównie władców piastowskich, ale również herby szlacheckie, w owym czasie - herby rycerskie posługiwały się tą barwą. Zresztą symbolika barwy białej i czerwonej, którą określono już w okresie średniowiecza, miała istotne znaczenie. Kolor biały był symbolem dostojeństwa, kolor czerwony symbolizował przede wszystkim odwagę i męstwo. Stąd obecność tych barw w wielu herbach, wielu znakach rycerskich. Natomiast w odniesieniu do barw narodowych istotne jest to, że barwy biało-czerwone znajdowały się na sztandarach królewskich, na fladze królewskiej w wieku XVI i w wieku XVII, w ściśle określonym układzie tychże barw, jeszcze do końca niesprecyzowanym. Ten moment historyczny jest ważny z kilku punktów widzenia. Istotne jest również to, że obecność tych barw funkcjonowała praktycznie przez cały okres historii Polski.

Teresa Madej - Przywołajmy jeszcze znaczącą datą w historii polskich barw narodowych - 7 lutego 1831 roku.

Jacek Feduszka - Tak. Barwy narodowe ustalono wtedy po raz pierwszy, bo do tego momentu nie były one ustalone. W wieku XVIII, w okresie uchwalania m.in. Konstytucji 3 Maja kobiety i mężczyźni przywdziewali barwy białe i czerwone. Natomiast formalnie po raz pierwszy Sejm Powstania Listopadowego 7 lutego 1831 roku uchwalił Ustawę sejmową o godle i barwach narodowych. Warto podkreślić, że pomysłodawcą ustawy był Walenty Zwierkowski, natomiast posłem sprawozdawcą tej ustawy był poseł hrubieszowski - Józef Świrski, który prezentował sejmującym posłom tekst tej uchwały i określenie, oprócz godła państwowego, barwy narodowe - biały z czerwonym, w układzie biały kolor u góry, czerwony u dołu, tak to wtedy precyzowano. Oprócz tego sprecyzowano, co było zapisane w genezie tychże barw - godło Państwa, a mianowicie: herb dwudzielny z orłem białym i Pogonią białą na czerwonym tle. To jest z drugiej strony interpretacja barw skonstruowanych w formie barw narodowych.

Teresa Madej - Proszę powiedzieć o formalnym ustanowieniu barw narodowych w 2004 roku.

Jacek Feduszka - Jeżeli chodzi o barwy, godło i symbolikę Rzeczypospolitej reguluje to przede wszystkim Konstytucja, tak jak to się działo również w okresie międzywojennym, kiedy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w roku 1918 i w 1919, kiedy formalnie te decyzje zapadały - zapisane zostały godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej. Natomiast w 2004 roku ustanowiono dzień 2 maja jako Święto Flagi Narodowej, święto mające bardzo istotny wymiar edukacyjny, jak również to, że przynajmniej jeden dzień w roku poświęcony jest tradycji, historii i barwom narodowym tak silnie związanym z historią i dziejami Polski, Polaków, czy to w okresie niewoli, czy w okresie pokoju.

Teresa Madej - Mówimy o roli naszej biało-czerwonej flagi bo to nasze dziedzictwo narodowe. A ta zasadnicza rola flagi?

Jacek Feduszka - Zasadnicza rola to symbol odnoszący się zarówno do godła naszego kraju, którym jest orzeł biały i również do tarczy herbowej, w którą jest wpisany - w kolorze biało-czerwonym. To jest wymiar prezentacji czy też podkreślenia roli tych dwóch elementów w historii Polski. Również wymiar patriotyczny, którego genezy można się doszukiwać w okresie Powstania Listopadowego. Od tego momentu barwy biało-czerwone stały się symbolem, zarówno po klęsce Powstania Listopadowego na emigracji, głównie w Zachodniej Europie, ale również w okresie manifestacji patriotycznych przed następnym powstaniem narodowym, Powstaniem Styczniowym, który to okres wprowadził jakby w szerszy obieg takie właśnie zestawienie barw narodowych. Wcześniej oczywiście te barwy były obecne z różnych przyczyn, natomiast tutaj jest istotny ten moment - obecność tych barw, m.in. w chorągwiach kościelnych, wszelkiego rodzaju banderiach, które organizowano na terenie zaboru austriackiego, czy pruskiego. Właśnie te kolory były obecne. Wystarczy tu przypomnieć charakter i kolory stroju krakowskiego, który te elementy biało-czerwone akcentuje. Geneza tego umieszczona jest oczywiście w okresie Powstania Kościuszkowskiego, ale nakładające się pewne elementy tradycji, również podkreślanie tradycji w domach rodzinnych - to były miejsca, gdzie kultywowano szacunek i podtrzymywano tę symbolikę narodową właśnie opartą o biało-czerwone barwy. Oczywiście jest to jeden z elementów, dochodzi hymn, godło narodowe - to są trzy elementy świadczące o naszej tożsamości.
Okres zaborów jest takim okresem istotnym, czy okres wojenny, przykładowo: I Wojny Światowej, II Wojny Światowej. Natomiast w odrodzonej Rzeczypospolitej ten wymiar patriotyczny, wymiar edukacyjny realizowany był przez instytucje, przede wszystkim przez szkoły. Nie formułowano odrębnego dnia dla świętowania symboli narodowych, ponieważ w ramach uroczystości państwowych był ten szacunek dla flagi, dla sztandaru. Istotną role odgrywało wychowanie wojskowe/przysposobienie wojskowe, czy też harcerstwo, które akcentowało pedagogiczny i patriotyczny wymiar tej symboliki narodowej.

Teresa Madej - Temu także służą wykłady, które odbywają się w Dniu Święta Flagi Narodowej. Czy mamy odpowiedni szacunek do flagi narodowej?

Jacek Feduszka - Zarówno barwy narodowe, godło i hymn podlegają ochronie prawnej. Taki dzień jak 2 maja jest okazją do prezentacji tychże zagadnień związanych m.in. z tym: jak powinna wyglądać flaga, jaka jest jej właściwa konstrukcja, które elementy - jeśli chodzi o ceremoniał są istotne dla obecności flagi narodowej zarówno podczas świąt państwowych, uroczystości o charakterze państwowym czy samorządowym, jak również uroczystości prywatnych, gdzie ten element jest obecny. Tutaj mam również na myśli wydarzenia sportowe, co też jest elementem istotnym z punktu widzenia wychowawczego.

Teresa Madej - Czy my, zamościanie chętnie wieszamy flagi, czy demonstrujemy nasze przywiązanie do polskiej tradycji i historii?

Jacek Feduszka - Ja myślę, że tak, i z roku na rok ich przybywa. Formułowane są apele przez różne środowiska aby wieszać flagę narodową . Jest to nie tyle obowiązek, co w pewnym sensie również przywilej, że możemy demonstrować swoje przywiązanie do barw narodowych.

Teresa Madej - Dziękuję za rozmowę.

Jacek Feduszka - Dziękuję bardzo.