Czy jest wśród Polaków etos dla Drugiej Wielkiej Emigracji, czy ten temat interesuje tylko historyków i fascynatów? Tej tematyce dr Jacek Krzysztof Danel poświęcił dwadzieścia pięć lat życia. I głęboko wierzy, że warto poświęcić uwagę tym, którzy będąc na zachodzie Europy w 1945 r. stanęli przed wielkim dylematem - wrócić czy nie do ojczystego kraju.

A przecież poza granicami kraju powstały ośrodki emigracyjne, które wraz z kościołem katolickim odegrały znaczną rolę w niedopuszczeniu do całkowitej sowietyzacji Polski. To m.in. działania Władysława Andersa, Jerzego Giedrojcia, czy Jana Nowaka Jeziorańskiego, a obok nich około 500 tysięcy Polaków, którzy nie powrócili do swojego kraju zniewolonego przez sowietów.

Teresa Madej - Od kiedy zacząłeś kwerendę do "Drugiej Wielkiej Emigracji 1945 - 1990". Słownik biograficzny? Czy otrzymałeś pomoc od Polaków przebywających poza granicami naszego kraju?

dr Jacek Krzysztof Danel - Drugą Wielką Emigracją zajmuje się od 1987 roku. Moja praca magisterska obroniona na KUL u śp. prof. Tomasza Strzembosza dotyczyła II Wielkiej Emigracji podobnie jak i doktorat. Również aktualnie pisana książka habilitacyjna dotyczy spraw tej emigracji. Od 1990 roku zbieram wszelkie publikacje i źródła związane z tą emigracją. Na początku wsparła mnie śp. tow. Lidia Ciołkoszowa, ostatnia działaczka PPS z okresu międzywojenne. Obdarowała mnie prasą socjalistyczną za lata 1940 - 1960 tj. "Robotnikiem Polskim w Wielkiej Brytanii" i "Robotnikiem". Dostałem od niej wiele cennych publikacji dotyczących socjalistów na emigracji. Inne książki otrzymałem od pani Hanny Sabbatowej, p. Barbary Gaździk, której ojciec był lotnikiem - cały komplet pisma lotników - "Skrzydła" za okres 1943 - 1985. Będąc w Londynie w 2002 r. od wynajmującej Polki pokój p. Krystyny Janickiej - poznał mnie z nią obecny poseł PIS Zbigniew Girzyński - otrzymałem komplet "Wiadomości" za okres 1965 - 1981. Pomagali i inni - znany historyk Sławek Ceckiewicz autor głośnej książki - Lech Wałęsa i SB oraz Anna Solidarność - zawdzięczam, że obdarował mnie kompletem pisma narodowego "Myśl Polska" za okres 1941 - 1991. Zbierać materiały w ostatnich dwudziestu pięciu laty pomagali i inni, w tym wspomniany Andrzej Suchcitz. W wspomnianym okresie zebrałem już ponad 5 tysięcy książek i broszur związanych z tematyką Drugiej Wielkiej Emigracji. Na bieżąco kupuje publikacje te wydane na emigracji jak obecnie - oczywiście jak mam pieniądze.

Teresa Madej - Dlaczego zająłeś się tym tematem?

dr Jacek Krzysztof Danel - Pracując na doktoratem w latach 1999-2001 zorientowałem się, że brakuje Słownika z biogramami działaczy niepodległościowych, społeczników, artystów, którzy pozostali na emigracji po 1945 roku. Oczywiście były biogramy tak znanych ludzi jak np. Władysław Andres, Stanisław Maczek czy też Władysław Raczkiewicz, ale nie były dostępne biogramy innych ludzi - dziennikarzy, nauczycieli, lekarzy, konstruktorów, artystów, urzędników, górników, pracowników fizycznych itp., osób, które współtworzyły przez pół wieku "Polskę poza Polską". Wówczas to dla siebie zacząłem zbierać dane. Niestety po zakończeniu pisania doktoratu do tematu długo nie wracałem.

Teresa Madej - Co zdecydowało, że postanowiłeś kontynuować dzieło?

dr Jacek Krzysztof Danel - Mieszkając już w Zamościu zdecydowałem się powrócić do sprawy i w dniu 22 marca 2007 r. zasiadłem do przygotowywania "Słownika", nadal z myślą w własnych potrzebach, a nie o druku. Tak więc nie było to systematyczne przygotowywanie biogramów od litery A, ale jak popadło. W lipcu 2007 roku przybywałem w Londynie na kwerendzie związanej z habilitacją i wówczas pochwaliłem się dr Andrzejowi Suchcitzowi, kierownikowi archiwum Instytutu i Muzeum im. gen. W. Sikorskiego, że robię taki "Słownik". Andrzej powiedział, że to doskonały pomysł i namówił mnie, aby przygotował w ciągu dwóch lat "Słownik" do druku - miał liczyć nie więcej niż 1000 biogramów. Wówczas to zaczęłam zbierać źródła do biogramów w Instytucie i Bibliotece Polskiej. Przed wyjazdem do Polski będący w Instytucie dziennikarz "Dziennika Żołnierza - Dziennika Polskiego", który przeprowadzał wywiad z prof. Bogusławem Polakiem - promotorem mojego doktoratu, pochwalił się dziennikarzowi, że przygotowuję "Słownik" i ten ze mną zrobił wywiad. Po powrocie do Zamościa wziąłem się ostro do kwerendy i ustalenia listy nazwisk. Okazało się, że 1000 biogramów to za mało - już dziś mam zaplanowane 5000 biogramów.

Teresa Madej - Dlaczego sądzisz, że warto było zebrać te biogramy?

dr Jacek Krzysztof Danel - dr hab. Tadeusz Kondracki uważa, że mój "Słownik" to dzieło monumentalne. Nieskromnie rzecz ujmując, jest pełen podziwu dla mojego wysiłku, zwłaszcza, że "Słownik" piszę sam. W latach 2003-2006 ukazała się w 5 tomach Encyklopedia Polskiej Emigracji i Polonii pod red. prof. Tadeusza Dopierały z słowem wstępnym śp. Edwarda Moskala, Honorowego Obywatela Zamościa. Encyklopedia ta zawiera hasła dotyczące emigracji polskiej od XVII w. do XXI, w tym biogramy ludzi żyjących. "Druga Wielka Emigracja 1945-1990. Słownik Biograficzny" ma na celu podanie możliwie najobszerniejszych informacji o osobach, które swą niezłomną i nieprzejednaną postawą zapisały się w dziejach Rzeczpospolitej. Podstawową koncepcją mojej publikacji było stworzenie jak najszerszej bazy dokumentacyjnej, przede wszystkim dla badaczy (historyków i politologów), nauczycieli, krytyków, wydawców, bibliotekarzy, studentów. Głównym założeniem metodycznym książki było zamieszczenie niej biogramów rodaków, którzy po zakończeniu drugiej wojny światowej pozostali na Obczyźnie na znak protestu przeciwko decyzjom podjętym przez Wielką Trójkę - w Teheranie w 1943 r. i w Jałcie w 1945 r.

Teresa Madej - Kiedy ukażą się kolejne 4 tomy?

dr Jacek Krzysztof Danel - Obecnie pracuję nad drugim tomem, który ma być ukończony na przełomie listopada/grudnia 2012 r. Będzie liczył również 775 biogramów. Z uczelnią jestem umówiony na 5 tomów, co roku jeden, do 2015. Może będzie jeszcze tom szósty - uzupełnienia tych biogramów, które nie znalazły się w poszczególnych tomach, a mogę je napisać dopiero po śmierci tych osób. Pięć tysięcy biogramów to jedynie 0,5 proc. tych Rodaków, którzy pozostali na Obczyźnie po 1945 r. Jestem także w końcowym etapie pisania habilitacji, której tytuł brzmi: "Emigracja niepodległościowa w Wielkiej Brytanii wobec Kresów Rzeczypospolitej 1939-1954". Praca będzie poświęcona ludziom, którzy musieli opuścić Kresy, ale walczyli o nie jak mogli i potrafili najlepiej na Obczyźnie.

Teresa Madej - Dziękuję za rozmowę.

dr Jacek Krzysztof Danel - Dziękuję bardzo.

* * *

Mianem (Pierwszej) Wielkiej Emigracji określa się wychodźstwo Polaków jakie nastąpiło w 1831 roku po klęsce Powstania Listopadowego. Historycy szacują jej wielkość na około 8 tysięcy.