"Od Karola Burzyńskiego do Michała Wurtzera młodszego Warsztat rzeźbiarski 2. poł. XVIII wieku w Ordynacji Zamojskiej" autorstwa Agnieszki Szykuły-Żygawskiej to niezwykle interesująca monografia twórczości warsztatu działającego w Ordynacji Zamojskiej oraz w jej sąsiedztwie.

Agnieszka Szykuła-Żygawska, absolwentka Liceum Plastycznego w Zamościu, uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych w dziedzinie historii sztuki na podstawie rozprawy "Rzeźba sakralna w kręgu wpływów Ordynacji Zamojskiej 1589-1806" w katedrze Historii Sztuki Kościelnej Instytutu Historii Sztuki KUL. Na jej kanwie postanowiła napisać książkę poświęconą życiu i działalności rzeźbiarzy Karola Burzyńskiego i Michała Wurtzera młodszego. Publikację wzbogaciła katalogiem obejmującym dzieła przypisywane Karolowi Burzyńskiemu, jego warsztatowi oraz materiał porównawczy dla tych prac To 265 fotografii wykonanych przez autorkę bądź też pozyskanych z archiwów państwowych, diecezjalnych i osób prywatnych, które zostały obszernie omówione przez Agnieszkę Szykułę-Żygawską.

Autorka monografii przeprowadziła bardzo wnikliwe i bogate kwerendy. W oparciu o cenne materiały źródłowe i wprost benedyktyńską pracę - tak ją ocenia prof. dr hab. Piotr Krasny, udało się autorce niezwykle wnikliwie i interesująco nie tylko dla znawców materii i przewodników turystycznych, zaprezentować osobowości dwóch wybitnych XVIII-wiecznych rzeźbiarzy, działających na Zamojszczyźnie przez ponad pół wieku.

Archiwalia pozwoliły na wyznaczenie dat granicznych działalności rzeźbiarzy/snycerzy, ponieważ specyfiką ich twórczości były przede wszystkim prace w drewnie, w szczególności ołtarze w kościołach, fundowanych w tamtych latach na naszym terenie. Karol Burzyński działał od 1744 roku, wówczas rozpoczęto odbudowę kościoła i klasztoru Bernardynów w Radecznicy, przy których wyposażeniu pracował. W 1800 roku snycerz jest wspomniany przy okazji prac dla cerkwi w Szczebrzeszynie. Jest to ostatnia informacja, do której dotarła Agnieszka Szykuła-Żygawska. Udokumentowana obecność i twórczość, na terenie byłego dominium Zamoyskich, Michała Wurtzera młodszego, zawiera się w latach 1778 do 1792.

Karol Burzyński i jego uczeń, z czasem współpracownik, wypracowali styl swojego warsztatu snycerskiego, określany jako rodzimy nurt rokoka. Autorka w swojej pracy uwypukla wyjątkowy talent Burzyńskiego i bardzo dobre warsztatowo jego dzieła oraz jego lwowski rodowód artystyczny i inspiracje pracami mistrzów lwowskich, m.in. genialnego rzeźbiarza Jana Jerzego Pinsla. Pochodzący ze Lwowa Michał Wurtzer młodszy jedynie naśladował swoich nauczycieli bez zrozumienia, nie wzbogacając swojej twórczości o nowatorskie rozwiązania. Był jednak uczniem wybijającym się na tle innych snycerzy warsztatu Burzyńskiego.

Janów, kościół p.w. św. Jana Chrzciciela, nawa, ołtarz główny p.w. Matki Bożej z Dzieciątkiem, warsztat Karola Burzyńskiego, 1770-1780 r.

Można przyjąć, że artyści spędzili na terenie Zamojszczyzny większość swojego twórczego życia, także prywatnego. Przyjmując zlecenia na wykonanie wyposażenia kościoła zamieszkiwali w danej miejscowości. Jak poświadczają kopie metryk kościelnych, odnalezione przez autorkę monografii - tu wchodzili w związki małżeńskie, chrzcili swoje dzieci, byli świadkami chrztów dzieci znajomych. Autorce nie udało się ustalić miejsca usytuowania warsztatu, ani darty śmierci mistrza Burzyńskiego.

Należy podkreślić, że obaj artyści pozostawili okazały dorobek, pomimo trudnej wówczas sytuacji politycznej, gospodarczej i finansowej w Ordynacji Zamojskiej. Był to okres obfitujący w fundacje artystyczne, zarówno w Zamościu, jak i w parafiach z terenu Ordynacji z powodu m.in. nadawania kościołom nowego wyposażenia z uwagi na powszechne w XVIII w. koronacje cudownych obrazów. Z jednej strony kasaty józefińskie doprowadziły do rozpraszania wyposażenia kościołów, z drugiej - motywowały księży do modernizacji wystroju. Naturalną sprawą były fundacje ordynatów, przedstawicieli kleru i profesorów Akademii Zamojskiej.

Jak zauważa Agnieszka Szykuła-Żygawska - repertuar form, opracowany przez Burzyńskiego w Radecznicy, stał się nośnikiem stylu rozpoznawalnego w kolejnych dziełach przypisywanych jemu i jego warsztatowi, które odpowiadały s formą estetycznym potrzebom fundatorów. Szczęśliwie oszczędziła ich burzliwa historia ostatnich dwustu lat i nadal stanowią wyposażenie części wnętrz sakralnych z terenu Ordynacji Zamojskiej.

Radzięcin, kościół p.w. św. Kazimierza królewicza, ołtarz p.w. św. Kazimierza królewicza, warsztat Karola Burzyńskiego (?), przed 1793 r.
Tyszowce, kościół p.w. św. Leonarda, ołtarz p.w. św. Leonarda, Karol Burzyński, przed 1766 r.

Co zatem wyszło z warsztatu Karola Burzyńskiego? Były to przede wszystkim ołtarze główne i boczne oraz , czyli wyposażenie kościołów i kaplic: Radecznicy, Janowa, Krzeszowa, Goraja, Łabuń, Wielączy, Krasnegostawu, Szczebrzeszyna, Krasnobrodu, Tyszowiec i wielu innych. Ciekawostką jest, że do najczęściej wykonywanych przez warsztat Burzyńskiego należą rzeźby świętych Piotra i Pawła.

Jak pisze w swojej pracy Agnieszka Szykuła-Żygawska - Wydarzenia z historii Kościoła spowodowały, że pewna część dzieł badanego warsztatu została zniszczona. Los oszczędził wyposażenie kościoła Bernardynów w Radecznicy (zamieniony na cerkiew w XIX w.), a uratowane ołtarze i rzeźby można podziwiać w kościołach diecezji zamojsko-lubaczowskiej.

Najnowsza publikacja Agnieszki Szykuły-Żygawskiej "Od Karola Burzyńskiego do Michała Wurtzera młodszego Warsztat rzeźbiarski 2. poł. XVIII wieku w Ordynacji Zamojskiej" bez wątpienia zasługuje na uwagę. Wartością dodaną publikacji jest bardzo obrazowy styl w jakim Agnieszka Szykuła-Żygawska opisuje wartości artystyczne twórczości rzeźbiarzy oraz prace przypisane warsztatowi Karola Burzyńskiego - przekona do siebie historyków sztuki, przewodników turystycznych, a także tych, których fascynuje XVIII w. historia Zamojszczyzny. Warto ją przeczytać aby poznać swoiste signum rzeźb mistrza, a następnie ucznia pracującego w jego warsztacie. Z publikacją w ręku można również odwiedzić kościoły i poznać osobiście dzieła dwóch znaczących snycerzy Zamojszczyzny.

Goraj, kościół p.w. św. Bartłomieja, ołtarz p.w. Anny Samotrzeciej, aniołek, warsztat Karola Burzyńskiego (?), 1780-1782 r.
Rachanie, kościół p.w. św. Trójcy, ołtarz główny p.w. Matki Bożej Różańcowej, św. Piotr, warsztat Karola Burzyńskiego (?), 4 ćw. XVIII w.

Praca zyskała rekomendację prof. Piotra Krasnego z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz dr hab. Ireny Rolskiej - Boruch z Katedry Historii Sztuki Nowożytnej KUL.

Autorka mieszka i pracuje w Zamościu. Jest redaktorem naczelnym "Zamojskiego Kwartalnika Kulturalnego", współautorką 3 książek i ponad 120 artykułów dotyczących sztuki i kultury materialnej XVIII i XIX wieku (ze szczególnym uwzględnieniem Zamojszczyzny). Publikuje na łamach czasopism naukowych, popularnonaukowych, regionalnych oraz zagranicznych. Jest ubiegłoroczną stypendystką Prezydenta Miasta Zamościa.

Szykuła-Żygawska A., "Od Karola Burzyńskiego do Michała Wurtzera młodszego Warsztat rzeźbiarski 2. poł. XVIII wieku w Ordynacji Zamojskiej", Werset, Lublin-Zamość 2012, s. 288