18. Sacrofilm: "Kres Kresów" czyli "Było sobie miasteczko?"

Dokument "Było sobie miasteczko...", zrealizowany przez Telewizję Polską w 2009 r., zaprezentowano w wypełnionej po ostatnie miejsce sali Centrum Kultury Filmowej "Stylowy" w Zamościu, w ramach osiemnastej edycji Międzynarodowych Dni Filmu Religijnego "Sacrofilm" (16.02.).

Tam był jego cały świat - mówi z ekranu Aniela Dębska, która wraz z przyszłym mężem Włodzimierzem Sławoszem Dębskim uniknęła zagłady w kisielińskim kościele. Koniec tego świata, kres Kresów, przyszedł 11 lipca 1943 r. wraz z mordami na ludności polskiej, zamieszkującej Wołyń dokonanymi przez bandy UPA, a właściwie dokonanymi przez sąsiadów, zamieszkujących przez miedzę.

Świat, który uległ zagładzie, czyli historię miasteczka Kisielina i okolicy udokumentował Włodzimierz Sławosz Dębski, ojciec znanego kompozytora Krzesimira Dębskiego, w monografii "Było sobie miasteczko. Opowieść wołyńska". O tragicznym lipcu 1943 r. opowiadają członkowie rodziny Dębskich oraz Ukraińcy, obecni mieszkańcy wsi Kisielin, z których większość pamięta tamte dramatyczne wydarzenia. Oprawę filmu stanowi muzyka Krzesimira Dębskiego zainspirowana wspomnieniami kresowymi. Są to fragmenty Oratorium "Kres Kresów", skomponowanego dla uczczenia pamięci ofiar mordów na Wołyniu. Piękna muzyka towarzyszy opowieści o dawnym i współczesnym Kisielinie.

Z ekranu nie padają oskarżenia, lecz raczej pytania - dlaczego? To rodzaj gorzkich i traumatycznych wspomnień, które nie powalają zapomnieć, bo tego co się stało 11 lipca i w kolejnych miesiącach 1943 r. na Wołyniu - nie można zrozumieć. To powoduje większy ból, tym większą ranę. A przecież - przez pokolenia mieszkali w Kisielinie obok siebie: Żydzi, Polacy i Ukraińcy. Na żyznych glebach Wołynia kwitło dostatnie życie. Miasteczko Kisielin, w XVII w. własność Adama Kisiela, ostatniego prawosławnego senatora I Rzeczypospolitej, było niezwykle urokliwe i ruchliwe. Była renesansowa kolegiata, cerkiew, dwie żydowskie bożnice. Taki obraz tego miasteczka przedstawił w monografii o Kisielinie, której poświęcił wiele lat życia, by niczego i nikogo nie pominąć - Włodzimierz Sławosz Dębski. Z pamięcią do szczegółów odtwarzał topografię miasteczka, prowadząc korespondencję z ocalałymi mieszkańcami. Wzbogacił opis zdjęciami. Stał się kronikarzem nieistniejącego świata, zaginionej Atlantydy własnego dzieciństwa i młodości.

Aż przyszedł 23 września 1939 r., kiedy do Kisielina przybyli żołnierze Armii Czerwonej, przynosząc Ukraińcom, którzy wraz z Żydami witali ich triumfalnymi bramami - "wyzwolenie" od "pańskiej Polski". Komuniści dodawali, że teraz będzie "raj". I już nic nie było już takie samo. - Była wojna - mówi wójt wsi Kisielin. - Była wojna - mówi w filmie inna mieszkanka wsi. - Potoczyło się nie tak jak trzeba. A wójt dodaje: Nikt nie wie czyja wina, historycy na tym pracują.

Tragiczne w swojej wymowie są słowa Krzesimira Dębskiego kiedy relacjonuje, że dziadek, Leopold Dębski jako lekarz odbierał porody, także ukraińskie i w ten sposób pomógł przyjść na świat swoim mordercom. Zabrany wraz z żoną do lasu aby leczyć rannych UPA - nigdy nie powrócił. Nie znane jest miejsce jego pochówku. Po latach, tylko przypadek, na który wpływ miało fatum krążące nad tym miejscem, pozwolił poznać tego, który miał krew doktora Dębskiego na rękach. - Nie ma wielu ludzi na świcie, którzy ściskali by rękę mordercy swojej rodziny - mówi łamiącym się głosem Krzesimir Dębski.

Do Anieli Dębskiej Kisielin przychodzi we snach. I jeszcze strach, obecny podczas jej pobytu w Kisielinie. Rozumie, że każdy walczy o Ojczyznę, ale tego, że Ukraińcy dokonywali zbrodni na bezbronnej ludności - nie potrafi zrozumieć.

Podczas spotkania z widzami reżyser filmu Maciej Wojciechowski powiedział, że zrobił ten dokument, bo chciał powiedzieć coś ważnego. Jego powstanie wymodliły ofiary i świadkowie historii. Pomógł mu także dobry duch Zamościa, ponieważ trafił tu, gdy zajął się tematem ludobójstwa na Wołyniu. Na pytanie widzów czy spotkał tych, którzy czuli się odpowiedzialni za ten mord, a świadomość tego nie pozwala im spać - odpowiedział, że to problem psychologiczny. Oprawcy zawsze będą się usprawiedliwiać. Ale jakim ojcem, mężem dziadkiem był ten, który roztrzaskiwał głowę dziecka? Jak żył z tym? - stawiał pytania autor filmu. Ze strony oprawców nie ma głębszej refleksji. Jak to możliwe? Brat podnosił rękę na siostrę, syn na matkę...

Zdaniem reżysera aspekt teologiczny może pozwolić na próbę wyjaśnienia tego, co zdarzyło się na Wołyniu w czasie II wojny światowej, kiedy to w czasie kilku miesięcy UPA bestialsko wymordowało ok. 90 tys. Polaków. Próbą odpowiedzi jest przyjęcie założenia, że to rodzaj zbiorowego opętania, które do tego doprowadziło.

Jak podkreślił Maciej Wojciechowski - przyjęcie postawy chrześcijańskiej pozwala aby ta krwawiąca od 70 lat rana zagoiła się, ale wymaga to ciężkiej pracy obu stron. Niezbędne jest też przekonanie, że ta ofiara nie była bezsensowna. Mocno wybrzmiały słowa podsumowania, że na fundamencie chrześcijaństwa to było bratobójstwo, Kainowy grzech.

Dokument "Było sobie miasteczko" prezentuje współczesny obraz wsi Kisielin, jakże odległy od czasów kiedy mieszkali tam Polacy. Jednym z motywów zbrodni UPA - jak zauważa Krzesimir Dębski - był motyw rabunkowy na Polakach, którzy byli bogatsi i lepiej wykształceni od swoich sąsiadów. Historia pokazuje, że na ludzkiej tragedii nie można się dorobić. Dziś Kisielin to mała, biedna wieś. Tylko przyroda jest tak samo piękna jak przed wojną.

Były również pytania co zrobić z ruinami kościoła w Kisielinie. Padały propozycje jego odbudowy, ale także pozostawienia w stanie ruiny, jako niemego świadka dramatycznych stosunków w historii Polski i Ukrainy. Krzesimir Dębski myśli o zorganizowaniu koncertu w ruinach kościoła - malowniczych i jakże tragicznych, aby pobudzić ducha Kisielina, by doprowadził do uporządkowania spraw, które miały miejsce 70 lat temu.

Zobacz podobne:
     SACROFILM wyróżniony w Terni / 2021-11-18
     Zmarła Janina Kalinowska, sierota Wołynia, córka Zamościa / 2021-09-15
     25. MDFR Sacrofilm: Rozważania o wdzięczności prof. Krzysztofa Zanussiego / 2020-03-04
     25. MDFR: Quo vadis "Sacrofilmie" - rozmowa z ks. Wiesławem Mokrzyckim / 2020-03-02
     25. MDFR Sacrofilm: Inauguracja festiwalu / 2020-03-01
     25. Międzynarodowe Dni Filmu Religijnego SACROFILM / 2020-02-21
     25. MDFR Sacrofilm: program festiwalu / 2020-02-21
     25. MDFR Sacrofilm: "O wdzięczności w spotkaniach w drodze do jednego Ojca" / 2020-02-21
     Zakończenie 24. Międzynarodowych Dni Filmu Religijnego SACROFILM / 2019-03-14
     Inauguracja 24. edycji Sacrofilmu / 2019-03-10
     24.MDFR Sacrofilm: "Mocni nadzieją" / 2019-02-24
     24.MDFR Sacrofilm: O nadziei w spotkaniach w drodze do Jednego Ojca / 2019-02-24
     Festiwal Dziedzictwa Kresów / 2018-07-19
     74. rocznica walk z UPA pod Narolem / 2018-06-02
     Dewajtis - VIII Zamojskie Dni Kresowe / 2018-05-17
     23. Międzynarodowe Dni Filmu Religijnego SACROFILM - podsumowanie / 2018-02-24
      23. Sacrofilm: Krzysztof Zanussi - bez prawdy żyć się nie da / 2018-02-23
     "Niemiłość" Zwiagincewa zainaugurowała 23. Sacrofilm / 2018-02-19
     23. Sacroflim: Ks. Wiesław Mokrzycki o problemie prawdy / 2018-02-18
     Andrzej Bubeła o 23. Sacrofilmie / 2018-02-18

Warto przeczytać:

[do góry]