Jak napisał na łamach "Słowa Zamojskiego" z 23 XI 1930 roku, Wacław Tokarz: "Powstanie roku 1830 i 1831 było niewątpliwie najsilniejszą z naszych rozpraw orężnych z Rosją w XVIII i XIX wieku. Wojsko nasze w roku 1831 rozporządzało niezwykle licznemi kadrami, posiadało żołnierza, który już w pierwszej bitwie pod Wawrem o mało, co wbrew swemu dowództwu, nie wyrwał nieprzyjacielowi zwycięstwa i wydobył tak gorące wyrazy uznania z ust mało skłonnego do nich wodza nieprzyjacielskiego. Posiadało wśród oficerów wyższych bądź służących w wojsku czynnie, bądź też zgłaszających się do służby po wybuchu, prawdziwą obfitość talentów, zdolnych do rozwoju w razie dłuższej wojny".

Po upływie 81 lat od napisania tych słów, opinia znakomitego znawcy historii militarnej powstania nie zdewaluowała się. Współcześnie badacze wyrażają podobne opinie, czego dowodem są dyskusje na niedawnych konferencjach naukowych poświęconych powstaniu, a zorganizowanych w 180 rocznicę wybuchu powstania jak i wojny z Rosją w 1831 roku. O takim postrzeganiu powstania autor niniejszych słów mógł się przekonać osobiście. Działo się tak zarówno na konferencji zorganizowanej w warszawskim Muzeum Niepodległości 29 XI 2010 roku, dokładnie w rocznicę wybuchu powstania, jak też rok później na spotkaniach historyków i badaczy epoki powstania listopadowego, mających miejsce w Brodnicy (13-14 X 2011 r.) i ponownie w Warszawie, w Muzeum Niepodległości 19 i 20 X 2011 r. Ta ostatnia konferencja zgromadziła ponad 50 historyków z Polski i zagranicy, którzy przez dwa dni obrad w czterech sekcjach tematycznych, prezentowali rozważali i dyskutowali nad wieloaspektowym obrazem powstania oraz szeregiem zagadnień związanych z recepcją wydarzeń powstańczych na ziemiach polskich i zagranicą. W kontekście tych wydarzeń naukowych, warto podkreślić, że w czasie każdego z nich zwrócono także uwagę na rolę Zamościa i twierdzy zamojskiej w powstaniu listopadowym. Wskazano na istotne znaczenie twierdzy zamojskiej w pierwszych dniach powstania, kiedy akces załogi zamojskiej do powstania, podobnie jak zajęcie przez powstańców twierdzy modlińskiej, niewątpliwie wzmacniał potencjał militarny insurekcji. Podkreślono także rolę Zamościa w gromadzeniu i organizowaniu oddziałów ochotniczych, nieregularnych i partyzanckich powstania, a także w inicjowaniu działań powstańczych na tzw. ziemiach zabranych, pozostających poza granicami Królestwa Kongresowego. Starano się także podkreślić, że dla mieszkańców ziemi zamojskiej, właśnie źródłem tradycji i wspomnień o bohaterach zrywu, utrwalonych w pamięci historycznej przez cały XIX i XX wiek stała się bohaterska obrona twierdzy zamojskiej w 1830-1831 roku, wpisująca się w całości w sławne dzieje militarne Zamościa. Mimo podkreślania niewątpliwych zasług obrońców Zamościa i roli twierdzy oraz skuteczności w realizacji obrony aktywnej, co przekładało się na pełne sukcesy w działaniach zaczepnych przeciwko wojskom rosyjskim blokującym i otaczającym twierdzę zamojską, ponownego przypomnienia w niektórych gremiach naukowych wymagało to, że twierdza zamojska kapitulowała jako ostatni punkt oporu w powstaniu 22 X 1831 roku, i że np. przejście ostatniego korpusu wojska polskiego gen. Macieja Rybińskiego, wraz z większością posłów i senatorów Sejmu powstańczego do Prus, 5 X 1831 r., nie było końcem powstania.

Obrona Zamościa w powstaniu listopadowym stanowi niewątpliwie piękną kartę w dziejach Polski porozbiorowej. Twierdza broniona do ostatniego dnia powstania, skapitulowała jako ostatni punkt oporu. Niepokonana w walce dzięki męstwu obrońców, żołnierzy i ochotników, jak pisano: "wojowników, co po smutnym epilogu powstania listopadowego najdłużej wytrwali z bronią w ręku, składając ją dopiero w chwili, kiedy wysłani delegaci powrócili z wieścią hiobową, że wodzowie z armią przekroczyli granicę Prus (...)". Twierdza zamojska w latach 1830-1831 spełniła dobrze swoją rolę. Stanowiła silny punkt oporu, mogła przez wiele miesięcy samotnie odpierać rosyjskie ataki i ostrzał artyleryjski, a także pod jej osłoną prowadzono działania zaczepne. Twierdza zamojska oddała duże usługi administracji powstańczej przy reaktywowaniu wojewódzkiej siły zbrojnej, wysyłając m.in. instruktorów dla szkolenia rekrutów. Spełniła dobrze swoje zadania zarówno w okresie pobytu w Zamościu korpusu gen. Dwernickiego (III 1831 r.), jaki i korpusu gen. Chrzanowskiego (IV-V 1831 r.), znalazły one w twierdzy nie tylko bezpieczne schronienie, ale także realną możliwość reorganizacji i uzupełnień. Również podjęcie próby organizacji pospolitego ruszenia na Zamojszczyźnie w sierpniu 1831 r. stało się możliwe tylko dzięki pomocy udzielonej przez komendanta twierdzy gen. Jana Krysińskiego. Wysiłek powstańczy i związane z nim oblężenie twierdzy, przyniosły jednak dla miasta niekorzystne zjawiska, zniszczeniu lub poważnej dewastacji uległy wszystkie przedmieścia oraz większość okolicznych wsi i folwarków. Okres bezpośrednio po powstaniu to dla Zamościa czas gospodarczej i demograficznej stagnacji. Po upadku powstania w twierdzy zamojskiej ulokowano stały garnizon rosyjski liczący ok. 2000 żołnierzy. W kazamatach i innych obiektach fortecznych umieszczono ponownie więźniów, przywracając Zamościowi status twierdzy-wiezienia, jak w czasach przed powstaniem. Po roku 1831 Rosjanie traktowali Zamość także nadal jako twierdzę, widząc w niej rosyjski punkt oporu na wypadek kolejnego powstania oraz jedną z fortec zabezpieczającą granicę z Austrią. Z biegiem czasu Zamość otrzymał również w nomenklaturze rosyjskiej, status ciężkiego więzienia warownego.