Lotem ptaka nad Zamościem

"Wizje struktury miasta z lotu ptaka" to artykuł Moniki Kuc z dnia 24.04. br., zamieszczony w "Rzeczpospolitej". Autorka prezentuje cztery genialne miasta świata. Dlaczego o tym piszę? Wśród wybranych przykładów miast fenomenów od XVI do XXI wieku znajdujemy nasze miasto Zamość. Towarzystwo, w którym znalazł się Zamość jest doborowe. Autorka tekstu przyjęła merytoryczne kryterium, a być może odniosła się do ideałów urbanistów od zarania świata. Opis takiegoż miasta mamy już w Biblii, w Apokalipsie Św. Jana: "...pokazał mi miasto święte Jeruzalem. Miało ono potężny i wysoki mur, miało dwanaście bram. Od wschodu trzy bramy i od północy trzy bramy, i od zachodu trzy bramy, i od południa trzy bramy. A miasto jest czworokątne i długość jego taka sama co szerokość..." (Apokalipsa Św. Jana, 21,10-16).

Zadanie zaprojektowania doskonałego miasta było wyzwaniem także czasów starożytności. Platon opisując Atlantydę miał na myśli miejsce gdzie nie tylko mamy do czynienia z idealnym ustrojem społecznym, ale i z dostosowaną do tego strukturą miasta. Były także koncepcje miast, które pozwalały porządkować zabudowę i odzwierciedlać w niej potrzebne funkcje oraz strukturę społeczną. Od razu były też powiązane z kwestią geometrii. Podstawowe idee miasta, które przez wieki się pojawiały, były związane ze sposobem używania umysłu more geometrico. W starożytności były to idee miasta szachownicowego - wynikającego z prostopadłego do siebie przebiegu ulic. Odzwierciedleniem takiej idei było greckie miasto Pireus, a dzisiaj jest to Nowy Jork. Z kolei w średniowieczu mamy do czynienia z układem gwiaździstym - centralnym placem i z rozchodzącymi się z niego gwiaździście ulicami. W renesansie też geometria czy inaczej harmonia i symetria wyznaczała ideę wyglądu miasta. Miasta wpisywano w koło lub wielobok. Decydującymi czynnikami były renesansowa koncepcja architektury centralnej, a przede wszystkim budowa systemów fortyfikacyjnych. W tym duchu zrealizowano kilka miast w mniejszym lub większym stopniu stosując się do opisanego kanonu. Są to Palmanova w północnych Włoszech czy Naarden w Holandii. W Polsce takim wzorcowym miastem renesansowym jest Zamość.
Takie stwierdzenia pojawiły się w artykule Krzysztofa Sołoducha "Krótka historia blokowisk. Powyższy tekst przytaczam dlatego, że to nie Palmanova - włoskie miasto twierdza zostało wypunktowane w artykule Moniki Kuc, chociaż bez wątpienia może konkurować z "Padwą Północy". Wenecjanie w końcu XVI w. wybudowali miasto Palmanova, w prowincji Udine, ok. 30 km na płn.- wschód od Wenecji według projektu Scamozziego. W centrum jest sześciokątny plac z którego wychodzą gwieździście ulice. Całość jest perfekcyjna i wręcz przypomina płatek śniegu. Miasto otaczają obwałowania w kształcie gwiazdy. Jest to realizacja marzeń o zespole miejskim, zorganizowanym na regularnym gwiaździstym planie oparta o teorie z połowy XV w. florentyńczyka Filarete. Natomiast budowa Zamościa oparta została o teorie architektów włoskich, zawarte w traktacie Bartolomeo Ammannati i Giogio Vasari "La citta ideale", znane zapewne nie tylko fundatorowi Zamościa, Janowi Zamoyskiemu, a przede wszystkim autorowi projektu miasta, włoskiemu architekcie Bernardo Morando. Można teorie miast idealnych podsumować w sposób, jaki to zrobił Jan Zamoyski - miasto winno być "piękne, dobre i wieczne" by wypełniło swoje funkcje i spełniło oczekiwania fundatora i mieszkańców. Tak więc, do kategorii Miast idealnych autorka tekstu zaliczyła Zamość. W rankingu na Miasto Wolności na czoło wysunął się Waszyngton. Kiedy analizie poddaje miasta jako Ideał modernizmu, to okazuje się, że Brasilia - stolica Brazylii jest tego najlepszym przykładem. Natomiast miastem na miarę XXI wieku staje się Astana - nowa stolica Kazachstanu, której otwarcie planowane jest w 2007 roku.

Oczywiście wymienione miasta różni bardzo wiele: czas powstania, powierzchnia, liczba mieszkańców - znajdujemy bez wątpienia także cechy wspólne. Te odnoszą się do myśli renesansowej wizjonerów miast idealnych - zaprojektowania miasta od początku, na czystej kartce - "tabula rasa" czyli na "surowym korzeniu" - to po pierwsze. Wszystkie miasta wymienione w artykule w taki sposób zostały założone: Zamość - na terenach odziedziczonych przez Jana Zamoyskiego po ojcu Stanisławie, nad rzeką Łabuńką, wypełniając założenia przyjęte przez Leonarda da Vinci, zgodnie z "modą" renesansową miast idealnych - miasto powinno leżeć nad rzeką aby zabezpieczyć transport towarów, odpowiednia higienę ludzi oraz stanowić naturalną osłonę obronności miasta. Waszyngton -lokalizację określił Jerzy Waszyngton, pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych - nad rzeką Potomac. Nową stolicę Brazylii ulokował w centrum kraju w połowie lat 50. prezydent Juscelino Kubitschek. O Astanie, lokalizacji nowej stolicy Kazachstanu zdecydował prezydent Nursułtan Nazarbajew - przenosząc ją do wnętrza kraju.

W założeniach Leonarda da Vinci znajdujemy jeszcze jeden ważny warunek miasta idealnego - piękność takiego miasta winna być symbolem funkcjonalności. Geniusz Leonarda znacznie wyprzedził swoje czasy, zdumiewa jego koncepcja nowoczesnością, która realizowana jest dopiero w XXI wieku.

Należy chylić czoła przed architektami realizującymi miasta fenomenalne. Zaprojektowany i realizowany przez włoskiego architekta Zamość zadziwia nie tylko nie tyko z uwagi na układ urbanistyczny, gdzie Bernardo Morando wykorzystał geniusz Stwórcy i zaprojektował miasto w układzie antropomorficznym czyli postaci, wiedząc doskonale, że nie wymyślono i nie stworzono nic bardziej genialnego. W Zamościu uroda budowli dorównuje ich funkcjonalności, a co więcej - budowle te stają się wzorem dla innych, realizowanych w tym okresie z uwagi na fakt, że założenie miasta - twierdzy stało się dziełem sztuki.

Pierre L?Enfant zaprojektował Waszyngton jako symbol wolności i siedzibę rządu. Jego wizja Białego Domu i Kapitolu była modyfikowana przez innych budowniczych, niemniej ślady pierwszego projektu odnajdujemy w budowlach, tak jak założył, w mieście nie ma drapaczy chmur.

Lucio Costra autor rozplanowania przestrzennego Brasili wpisał miasto w kształt ptaka w locie. Odpowiedzialnym za budowle użyteczności publicznej i ich wystrój stał się Oscar Niemeyer. Dużo tu abstrakcji i odniesienia do ideałów modernizmu niekoniecznie spełniających oczekiwania mieszkańców.

Astana tworzona jest przez najlepszych architektów z całego świta pod okiem japońskiego urbanisty Kisho Kurokawy. Oceniając dokonania brytyjskiego architekta Normana Fostera w Astanie należy rzec, że okrzyknięte są współczesnym cudem świata.

Reasumując - przytoczony przeze mnie artykuł, a w nim wytypowanie Zamościa przez dziennikarkę "Rzeczpospolitej" jako przykład wzorcowego miasta idealnego udowadnia, że żyjemy w mieście, jakiego drugiego nie ma w całym świecie. I to także jest fenomenalne!

Zobacz podobne:
     Rynek Wielki w Zamościu najpiękniejszy w Polsce / 2009-12-13
     "Kryształowa Cegła" dla Zespołu Fortecznego Bramy Szczebrzeskiej / 2009-12-13
     Zamość się zapożycza / 2009-10-27
     Kolejne remonty na Starym Mieście już wkrótce / 2009-10-26
     Zamość - Miasto Europejskie / 2009-10-23
     Twierdza odsłania swoje tajemnice / 2009-04-27
     Krótki przewodnik po budżecie miasta / 2009-02-24
     Zamojska Strefa Ekonomiczna / 2009-02-09
     Zamość miasto inwestycji / 2009-02-08
     Strategia Kultury Zamościa na celowniku / 2009-01-16
     "Strategii rozwoju kultury Zamościa" ciąg dalszy. Konsultacje społeczne / 2009-01-03
     Kryształowa Cegła dla Zamościa / 2008-12-12
     Rozmowa z Tomaszem Kossowskim - wiceprezydentem Miasta Zamość / 2008-11-21
     Drugie życie oficyny Ratusza / 2008-11-17
     Zamojski Park najpiękniejszym parkiem w Polsce! / 2008-11-05
     Wiwat Turysta, Wiwat Turystyczny Stan! / 2008-11-03
     Strategią w kulturę Zamościa / 2008-10-15
     Zamojskie Miasteczko Ruchu Drogowego wyróżnione / 2008-10-09
     Kazimierz Wielki honoruje twierdzę Zamość / 2008-09-30
     Za lub przeciw- Muzeum Fortyfikacji i Broni / 2008-08-27

Warto przeczytać:

[do góry]