Marszałek Józef Piłsudski w Zamościu

Tradycja zwycięstwa w roku 1920 i postać Naczelnika Państwa i Marszałka Józefa Piłsudskiego w świadomości mieszkańców regionu zagościła na trwałe. Wyrazem tego stało się upamiętnienie w formie pomników i tablic pamiątkowych osoby Marszałka Piłsudskiego w Zamościu i regionie, znaczone jego pobytem na naszej ziemi w 1901, dwukrotnie w 1920 i ostatni raz w 1922 roku.

Postać Józefa Piłsudskiego doczekała się w Zamościu i regionie kilkakrotnego upamiętnienia, także w postaci artykułów prasowych i druków okolicznościowych m. in. wydanych w wydawnictwie braci Pomarańskich, ale także w postaci pamiątkowej plakiety z wizerunkiem Marszałka, wyemitowanej około roku 1923, jak też okazałego pomnika z piaskowca ufundowanego w 1934 roku, dłuta por. rezerwy Jakuba Juszczyka (1893-1945), legionisty i artysty rzeźbiarza, który to pomnik przetrwał do roku 1942, kiedy został rozbity na polecenie władz niemieckich.

Pomnik ten znajdował się na terenie koszar, na wprost od wejścia za główną bramą koszarową (dzisiejszy teren Klubu Batalionowego w Zamościu przy ul. Piłsudskiego). Także z połowy lat trzydziestych pochodziło popiersie Marszałka, znajdujące się w ogrodzie willi, Prezesa Związku Legionistów w Zamościu, wieloletniego nauczyciela Gimnazjum Zamojskiego i założyciela zamojskiego ogrodu zoologicznego, Stefana Milera (1888-1962). Stefan Miler mieszkał w willi, przy ulicy Peowiaków 5 w latach 1934-1951, podając oficjalnie adres: "Zamość, Willa Belweder".

Imię Józefa Piłsudskiego nadano otwartej w 1927 roku Ludowej Szkole Rolniczej natomiast Zamościu, natomiast w 1933 roku zamojska ulica Lubelska otrzymała nazwę: "Alei Marszałka Piłsudskiego", używaną również po wojnie i ponownie od 1990 roku. W regionie upamiętniono Marszałka Józefa Piłsudskiego m.in. w formie pomników w Nedeżowie (od 1937 roku) i Jarczowie. W tej ostatniej miejscowości znajduje się także kopiec upamiętniający Józefa Piłsudskiego, usypany w drugą rocznicę śmierci Marszałka w 1937 roku. Inicjatorami upamiętnienia Józefa Piłsudskiego byli jego podkomendni z Pierwszej Brygady Kadrowej, którzy osiedlili się w okresie międzywojennym zarówno w Jarczowie jak i Nedeżowie.

W zamojskim Rynku Wielkim ostatnią, czwartą wizytę Józefa Piłsudskiego w 1922 roku, upamiętnia granitowa płyta odsłonięta 11 Listopada 1937 r., i opatrzona napisem: "W TYM MIEJSCU DNIA 17 PAŹDZIERNIKA 1922 WIELKI MARSZAŁEK WYSŁUCHAŁ MSZY ŚWIĘTEJ". Płyta wmurowana pierwotnie przed schodami Ratusza, przetrwała cały okres II wojny światowej. Po wojnie przez wiele lat ukryta, została ponownie umieszczona pod Ratuszem (wmurowana w elewację) od 11 Listopada 1989 roku. W latach następnych replika płyty pamiątkowej znalazła się ostatecznie w miejscu jej pierwotnego wmurowania przed schodami ratusza zamojskiego. Oryginał płyty można obejrzeć w Muzeum Zamojskim.

Przybycie Marszałka Piłsudskiego związane było z bardzo ważnym wydarzeniem w dziejach 9 Pułku Piechoty Legionów, który od 15 września 1922 roku przybył z Równego do Zamościa, miejsca nowego stacjonowania. Owa upamiętniona płytą wizyta przebiegała w sposób następujący: 17 Października 1922 roku w godzinach porannych Marszałek Józef Piłsudski przybył pociągiem z Łucka do Zamościa, w asyście m.in. wojewody lubelskiego Stanisława Moskalewskiego.

Józef Piłsudski na dworcu kolejowym w Zamościu powitany został przez dowództwo 9 Pułku piechoty Legionów na czele z dowódcą płk Bronisławem Ostrowskim i władze miejskie z burmistrzem Henrykiem Kosmalskim oraz starostą powiatowym Adolfem Krauze na czele, w otoczeniu urzędników i przedstawicieli stowarzyszeń i organizacji działających w Zamościu.

Jak wspominał por. Edmund Januszkiewicz: "Już od godziny 730 na Rynku zamojskim stały uszykowane bataliony [9 pułku piechoty Legionów - przypis J.F.] naprzeciw Ratusza, gdzie zbudowano ołtarz polowy. Miasto udekorowane zielenią i przybrane flagami wyglądało radośnie i uroczyście (...) Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz Marszałek Józef Piłsudski, powitany na dworcu (...) Po odebraniu raportu od dowódcy kompanii honorowej, udał się do miasta. Pułk sprezentował broń, po czym dowódca pułku płk Ostrowski złożył raport".

W czasie uroczystości na Rynku Wielkim w Zamościu Marszałek Józef Piłsudski wręczył sztandar, ufundowany przez społeczeństwo miasta i powiatu w podzięce za zasługi bojowe, na ręce dowódcy 9 Pułku piechoty Legionów, po czym biskup polowy Wojska Polskiego Władysław Bandurski (1865-1932), celebrował uroczystą mszę świętą. W podniosłym kazaniu ksiądz biskup podkreślił znaczenie sztandaru pułkowego.

Po mszy nastąpiła przysięga całego pułku. Po wbiciu przez obecnych gości oficjalnych gwoździ pamiątkowych w drzewce sztandaru, którego matkami chrzestnymi były: Maria Wyszyńska (1880-1962), (żona Juliana Wyszyńskiego (1867-1946), długoletniego dyrektora cukrowni w Klemensowie) i Janina Zubowiczowa (żona Piotra Zubowicza (1880-1956), adwokata i senatora RP), Marszałek wręczył sztandar klęczącemu dowódcy pułku. Trzykrotna salwa honorowa zakończyła uroczystość.

Po dokonanej ceremonii odbyła się także defilada całego pułku przed Marszałkiem Piłsudskim, poprowadzona ulicą Akademicką w kierunku koszar. Marszałek odbierał defiladę ze schodów dawnej Akademii Zamojskiej. O godzinie 1230 Józef Piłsudski przybył do kasyna oficerskiego na zorganizowany przez dowództwo 9 Pułku bankiet. Po uroczystym bankiecie Marszałek Piłsudski przemawiał do oficerów pułku i gości zaproszonych, podnosząc zasługi 9 pułku oraz podkreślając i upamiętniając ofiary, jakie pułk poniósł w wojnie polsko-sowieckiej 1920 roku. Wieczorem odbył się również bal wydany przez władze miejskie. Po zakończeniu uroczystości i balu Marszałek Piłsudski, już 18 października 1922 roku udał się ponownie do Łucka, a stamtąd do Warszawy.

(Oprac na podst. W. Jędrzejewicz, J. Cisek, Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego 1867-1935, Warszawa 1998 t.2; K. Czubara, Dawniej w Zamościu..., Zamość 1998; Edmund Januszkiewicz, por."Relacja"., maszynopis w zbiorach Muzeum Zamojskiego w Zamościu (b.n.); Z. Szatner, 9 Pułk Piechoty Legionów, [w serii: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920], Warszawa 1928; A. Kędziora, Encyklopedia Miasta Zamościa, Zamość 2012;)

Zobacz podobne:
     II Powojenny Bal Oficerski to już historia  / 2018-12-01
     Wielki Marszałek Józef Piłsudski powrócił do Zamościa / 2018-11-09
     "Historię swoją piszcie sami..." - wystawa ze zbiorów Archiwum Państwowego w Zamościu / 2018-10-28
     Zaproszenie do udziału w uroczystości odsłonięcia pomnika Marszałka / 2018-10-28
     Kwestowano na pomnik Marszałka / 2018-09-23
     Józef Piłsudski w twórczości plastycznej dzieci i młodzieży / 2017-10-25
     Otwarcie wystawy Józef Piłsudski. Zamość, Zamojszczyzna (w 150. rocznicę urodzin) / 2017-07-18
     Otwarcie wystawy "Józef Piłsudski. Zamość, Zamojszczyzna" / 2017-07-13
     "Józef Piłsudski. Dziadek" w Zamościu i w Sejmie RP / 2017-05-14
     Wystawa "Józef Piłsudski. Dziadek" / 2017-04-27
     Wspomnienie wizyty Józefa Piłsudskiego w Zamościu / 2014-11-19
     Zamojscy przewodnicy w hołdzie Marszałkowi / 2012-10-21

Warto przeczytać:

[do góry]