W 2009 roku przypadł jubileusz 90-lecia energetyki zamojskiej. Z tej okazji wydana została albumowa publikacja, dedykowana byłym i aktualnym pracownikom, którzy mieli i mają wpływ na współczesne oblicze zawodowej energetyki oraz pozostawili trwały ślad w historii naszego regionu i kraju.

V. Ekspansja Zakładu Energetycznego
Z dniem 1 kwietnia 1958 r. skonsolidowano wszystkie podmioty branży energetycznej zamojskiego rynku energii elektrycznej, tworząc Zakład Energetyczny Zamość przy ulicy Koźmiana 1, podlegający Zakładom Energetycznym Okręgu Wschodniego w Radomiu.

Energetycy skoncentrowali swoje działania na zastosowaniu automatyki sieciowej, wymianie przewodów żelaznych na stalowo-aluminiowe i wymianie izolatorów na mniej awaryjne. Innowatorzy: Romuald Adamczuk, Franciszek Habza i Piotr Tchórzewski rozpoczęli instalowanie systemu zdalnego sterowania i nadzoru nad siecią, dając początek zastosowania w energetyce systemów teletechnicznych. Rosła pozycja zakładu.

Rok 1961 przyniósł zwiększenie terenu działania do 10000 km kw, po przejęciu Rejonu Energetycznego Kraśnik, do działających już RE Zamość i Tomaszów Lubelski. Nastąpiła unifikacja sieci SN do napięcia 15 kV, którą z sukcesem kierował Tadeusz Komisarczuk. Wysoki poziom popytu na energię przełożył się na budowę kilku linii wysokiego napięcia, poprawiając jakość dostarczanej energii i zmniejszając poziom strat sieciowych.

Do nadzoru i obsługi nowych urządzeń i klientów utworzono: RE Biłgoraj - 1.04.1968 r., RE Krasnystaw - 1.03.1969 r., RE Hrubieszów - 1.10.1969 r. oraz przejęto od Lublina 29.12.1972 r. RE Chełm.

Historyczne uruchomienie linii 220 kV, łączącej Zamość z ukraińską Elektrownią Dobrotwór w końcu 1968 r., pozwoliło na wprowadzenie napięcia 220 kV. Dwa lata później ZE Zamość przejął linię przesyłową 220 kV Abramowice-Zamość II.

Na koniec 1970 r. ZE Zamość obsługiwał 211 909 odbiorców. Energię dostarczano poprzez 474 km linii WN, 5493 linii SN i 7200 km linii nn. Na wyposażeniu były 2802 stacje SN/nn.

VI. Dzień powszedni energetyki
Lata 70. w energetyce zapisały się awarią stulecia spowodowaną anomaliami pogodowymi. W dniach 30-31 października 1974 r. oblodzenie przewodów spowodowało tak wielkie obciążenie >słupów, że łamały się i wywracały, powodując uszkodzenie na sieciach i wyłączenia wielu stacji. W konsekwencji potężnej awarii 35% odbiorców pozostawało bez energii elektrycznej. Z uwagi na rozmiar strat ogłoszony został stan klęski żywiołowej, co pozwoliło na dostęp do reglamentowanych materiałów, środków transportu i siły roboczej.

Zamojskim energetykom, pracującym w ekstremalnych warunkach, przyszły z pomocą brygady z innych jednostek zawodowej energetyki. Wsparcia udzieliło wojsko i mieszkańcy wsi. Usuwanie strat zakończono 19 grudnia 1974 r.

Wraz z powstaniem dnia 1 stycznia 1975 r. nowych województw i dostosowaniem obszaru działania zakładów energetycznych do nowego podziału administracyjnego kraju - ZE Lublin przejął od ZE Zamość RE Kraśnik, RE Rzeszów - RE Janów, a do ZE Zamość włączono trzy rejony energetyczne z ZE Rzeszów: RE Przemyśl, Przeworsk i Jarosław.

Na koniec 1976 r. ZE Zamość działał na powierzchni 15 283 km kw.
Zakładowy Ośrodek Informatyki, powołany w 1974 r., kierowany przez Kazimierza Kobylarza, dał początek informatyzacji w zakładzie. Zastosowano wówczas system SAFO-2 do rozliczeń drobnych odbiorców, a następnie w 1978 r., AWO Pd-2 do rozliczeń dużych odbiorców, nadzorowany przez Janusza Waśko.

>W 1979 r. po raz pierwszy obchodzono, przygotowany bardzo okazale, jubileusz energetyki. Powodów do świętowania było wiele - budowano, modernizowano i rekonstruowano infrastrukturę energetyczną. Prąd z ZE Zamość płynął do 361 477 odbiorców.

VII. Czynem i pracą
Jubileusz 400-lecia Zamościa i związana z nim kompleksowa rewaloryzacja starówki była przyczynkiem do zakrojonych na wielka skalę inwestycji w energetyce. Zamość otrzymał znaczne środki finansowe, które pozwoliły na budowę nowych stacji, położenie wielu kilometrów kabla i wymianę oświetlenia ulicznego, przez co stał się jednym z najbardziej uzbrojonych energetycznie miast w kraju. Wiele prac wykonano w czynie społecznym.

Niezadowolenie społeczne doprowadziło do strajków pracowniczych i powstania NSZZ "Solidarność" w sierpniu 1980 r. w Polsce, a we wrześniu w ZE Zamość. Po wprowadzeniu stanu wojennego zmilitaryzowano wszystkie jednostki energetyki zawodowej, zawieszono działalność związków zawodowych i zdelegalizowano "Solidarność". Internowano zaangażowanych w działalność związkową pracowników ZE Zamość: Jerzego Jóźwiakowskiego, Zdzisława Biernackiego i Władysława Radlińskiego.

W 1983 r. w ZE Zamość powstała drużyna piłki nożnej skupiająca miłośników tej dyscypliny.

Ustawa o gospodarce energetycznej z 6 kwietnia 1984 r. wprowadziła stopnie i mundury energetyczne. W roku 1985 wyróżniono ZE Zamość, przekazując do eksploatacji odcinek linii przesyłowej 750 kV (62 km). W celu jej obsługi monterzy szkoleni byli na Węgrzech. Wiodącym był także zakład we wprowadzaniu technik mikrokomputerowych służących unowocześnianiu energetyki. W 1988 >r. przejął Ciepłownię Szupinek, uzyskując bardzo dobre wyniki ekonomiczne w skali kraju.

Z dniem 1 stycznia 1989 r., na mocy Zarządzenia nr 57 Rady Ministrów, ZE Zamość rozpoczął działalność jako Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład Energetyczny Zamość. Obchody jubileuszu 70-lecia zamojskiej energetyki wzbogacono o nadanie sztandaru Zakładowi i monografię "Z przeszłości dalekiej i bliskiej" autorstwa Alicji Zych-Adamczuk.

VIII. ZE Zamość na swoim
Gospodarka wolnorynkowa lat 90. wymusiła nowe strategie działania i zmianę struktury organizacyjnej firmy. Zarząd Zakładu wydzielił Spółki - córki: w październiku 1991 r. - AGTEL i PW "Ciepłownia Szopinek" (zmieniono na ATEX w 1994 r.), w 1993 r. ENERGOZAM oraz od 1995 r. - ZELKON.

9 lipca 1993 r. linie i stacje o napięciu 220 kV i wyższym przekazano nieodpłatnie Polskim Sieciom Elektroenergetycznym.

Historyczną datą stał się 12 lipca 1993 r., kiedy to Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład Energetyczny Zamość przekształcono w jednoosobową spółkę skarbu państwa o nazwie: Zakład Energetyczny Zamość SA. Właścicielem 720 008 akcji został Skarb Państwa.

Innowacje tego czasu to nowe systemy telemechaniki komputerowej Ex i Syndis oraz zabezpieczenia cyfrowe, zastosowanie najnowszych wyłączników generacji z SF6 w sieci WN, a wyłączników próżniowych w sieci SN.

15 sierpnia 1993 r. powstał Wydział Marketingu i Obsługi Klienta. Przy rejonach powołano Biura Obsługi Klienta. Rok później wprowadzono pionierski system ajencyjnej sprzedaży energii elektrycznej, zwany inkasem. W tym samy roku Zarząd ZE Zamość SA i organizacje związkowe podpisały Zakładową Umowę Zbiorową, która regulowała sprawy pracownicze.

Rok 1995 przyniósł wprowadzenie hurtowego obrotu energii elektrycznej, rozpoczęcie prac nad reelektryfikacją wsi oraz utworzenie z dniem 1 stycznia RE Włodawa. Dokonano w tym okresie podziału pogotowia energetycznego na jednostki miejskie i teren. Do działających w Zakładzie organizacji związkowych: NSZZ "Solidarność" i ZZPE dołączył nowy - ZZ "Energetyk". Poprzez ponowne włączenie do pracy linii 220 kV Zamość - Dobrotwór, Zakład uzyskuje poprawę niezawodności zasilania i korzyści ekonomiczne.

Teresa Madej,"90 lat energetyki zamojskiej" Agencja Reklamowa Vena Art Lublin, 2009 r.
Źródło: M. Jawor, K. Kochanowski, A. Zych-Adamczuk, "80 lat energetyki zamojskiej", Zamość 1999