W Niedzielę Chrztu Pańskiego zgromadzono się na sprawowanie dziękczynnej Eucharystii, pod przewodnictwem Biskupa Zamojsko-Lubaczowskiego, w intencji Fundatorów, Dobrodziejów, Darczyńców, Artystów i Konserwatorów Zamojskiej Katedry (10.01.).

W ten sposób wyrażono wdzięczność wszystkim, którzy przyczynili się do kompleksowej konserwacji i restauracji Kaplicy Ordynackiej p.w. Przemienienia Pańskiego i ponad stuletnich organów katedralnych. Serdecznie Bóg zapłać złożył wszystkim ks. prałat Czesław Grzyb, proboszcz Katedry - za każdą życzliwość i wsparcie finansowe.

W słowie wstępnym przed Mszą św. przywołano słowa Jana Pawła II wygłoszone w Zamościu w dniu 12.06.1999 r.

"Niemym, ale jakże wymownym świadkiem spuścizny wieków jest zamojska Kolegiata, którą dane mi było podnieść do godności Katedry. Kryje ona w sobie nie tylko wspaniałe zabytki architektury i sztuki religijne, ale również prochy tych, którzy tę wielką tradycję tworzyli. Cieszę się, że dziś nawiedzając to piękne miasto i ziemię zamojską, mogę powracać do tego wielowiekowego skarbca naszej wiary i kultury".

Następnie Mszę św. celebrował ks. biskup Wacław Depo, który dla podkreślenia historycznej chwili założył ornat ufundowany w 1583 r. przez Kanclerza i Hetmana Wielkiego Koronnego Jana Zamoyskiego.

Ordynariusz Zamojsko-Lubaczowski witając zgromadzonych powiedział m.in.

- Katedra. To miejsce kryje nie tylko wspaniałe zabytki architektury i sztuki religijne, ale również tych, którzy tę wielką tradycje tworzyli. W tę listę włączam fundatorów, artystów, konserwatorów, kapłanów i wszystkich, którzy przyczynili się do tego dzieła.

Szczególnie serdecznie Ks. Biskup powitał pokoleniową Rodzinę Zamoyskich na czele z Prezydentem Marcinem Zamoyskim wraz z małżonką. Tych - jak powiedział - którzy nosicie w sobie pamięć i tożsamość założyciela Miasta i wszystkich fundatorów.

W homilii mogliśmy usłyszeć:
- Pierwsze wezwanie kaplicy - Przemienienia Pańskiego, nadane zapewne przez Wielkiego Hetman Jana Zamoyskiego dla uczczenia pierwszego zwycięstwa Wojskiego - zdobycia Wieliża w Wojnie Moskiewskiej, odniesionego 6 sierpnia 1580 r. Ten tytuł bardzo dobrze wpisuje się w przesłanianie dzisiejszego dnia, kiedy w kaplicy będziemy wpatrywać się w Tajemnicę Przemienienia z tymi samymi słowami z Wysoka: "To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie"(?)
(?)W zwieńczeniu karty Kaplicy, która jest swoistą bramą, od wewnątrz znajduje się inskrypcja w języku łacińskim: "Kto spełnia wolę Boga, trwa na wieki". Czy nie potwierdzamy dzisiaj tych słów naszą modlitwą?"(?)

Po wygłoszeniu homilii Ksiądz Biskup umieścił na nowo relikwie Świętych w portatylu (kamieniu ołtarzowym) z kaplicy Przemienienia Pańskiego, co potwierdził podpisem i wyciśniętą pieczęcią. Komentarz dla tego aktu przygotował ks. Marek Dobosz, przypominając taką ceremonię z dziewiętnastego wieku:
- "Złożenia relikwii i poświęcenia portatylu obecnego ołtarza kaplicy Przemienienia Pańskiego dokonał 19. Proboszcz Parafii Kolegiackiej, a wówczas Administrator Diecezji Lubelskiej, co zostało potwierdzone odręcznym zapisem w języku łacińskim i pieczęcią lakową na szkatule z relikwiami w kamieniu ołtarzowym.

"Ja Walenty Baronowski, z Bożej i Stolicy Apostolskiej łaski Biskup Lorymy, Sufragan Lubelski, w czasie wakatu Administrator Diecezji Lubelskiej i Podlaskiej, Prałat Archidiakon Katedry Lubelskiej, dziekan Infułat Kolegiaty Zamojskiej dokonałem stosownego poświęcenia tego portatylu, w którym umieściłem relikwie Świętych Modesta, Urbana i Wincencji Dziewicy, Męczennicy. Zamość, 8 września Roku Pańskiego 1871".

Dziś, po 139 latach, Biskup Zamojsko-Lubaczowski, Wacław Tomasz Depo, potwierdza podpisem i złożoną pieczęcią, że:
"Relikwie te w Niedzielę Chrztu Pańskiego, 10 stycznia A.D. 2010, umocował na nowo, po zakończeniu kompleksowej konserwacji i restauracji Kaplicy p.w. Przemienienia Pańskiego, w latach 2008-2009."

Po zakończeniu Mszy św. wyruszyła procesja z udziałem księży współcelebrujących, przybyłej na uroczystość rodziny Zamoyskich, konserwatorów oraz przedstawicieli instytucji i zakładów nadzorujących prace oraz darczyńców, a Ks. Biskup dokonał otwarcia bramy kraty prowadzącej do odrestaurowanej Kaplicy p.w. Przemienienia Pańskiego. Następnie w mensie ołtarza z powrotem został umieszczony portatyl z relikwiami Świętych.

Ustawiła się długa kolejka wiernych w oczekiwaniu na wejście do wnętrza Kaplicy, która bogato wyzłocona i profesjonalnie rozświetlona zdawała się być niczym Kaplica Niebiańska.

* * *

Prace konserwatorskie Kaplicy w latach 2008-2009 zrealizowano ze środków: Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, Województwa Lubelskiego, Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie oraz Miasta Zamość i ofiarności Parafian.

Jak informuje ks. Marek Dobosz - przeprowadzenie kompleksowej konserwacji i restauracji wyposażenia ruchomego i wystroju kaplicy ordynackiej p.w. Przemienienia Pańskiego w Katedrze Zamojskiej - mauzoleum Jana Zamoyskiego, Wielkiego Kanclerza Królestwa Polskiego i Wielkiego Hetmana Koronnego, założyciela Miasta i fundatora Katedry miało na celu powstrzymanie procesu degradacji obiektów zabytkowych o wysokich walorach artystycznych, znanych w naukowej literaturze przedmiotu i przywrócenie wartości oryginalnych i artystycznych całego wystroju kaplicy.

Było to konieczne z uwagi na postępujący proces niszczenia, zabrudzeń, zły stan techniczny, uszkodzenia kamienia, ubytki drewna, co spowodowało osłabienie konstrukcji ołtarza, ram obrazów, ław, boazerii i w konsekwencji zagrożenie dla wartości zabytkowych.

Realizacja tych prac ma także kluczowe znaczenie dla poznania i udokumentowania przeprowadzonej przez arch. Bolesława Podczaszyńskiego XIX wiecznego etapu polskiej konserwacji zabytków. Kaplica rodowa Zamoyskich po zakończonych pracach jest arcydziełem sztuki - rzeźbiarskiej, malarskiej i bez wątpienia - konserwatorskiej.

* * *

Konserwacja organów w latach 2007-2009 przeprowadzono ze środków Województwa Lubelskiego i Miasta Zamość oraz dzięki ofiarności Parafian.
Pełna konserwacja mechanizmu, drewnianych i metalowych piszczałek instrumentu organowego oraz konserwacja techniczna i estetyczna drewnianej struktury prospektu organowego, konserwacja i rekonstrukcja złoconych elementów ozdobnych, konserwacja rzeźby, konserwacja estetyczna polichromii, konserwacja kontuaru, renowacja drewnianej podłogi i okładziny empory chóru muzycznego miała na celu powstrzymanie procesu degradacji obiektu zabytkowego o wysokich walorach artystycznych i przywrócenie wartości oryginalnych i artystycznych całego wystroju chóru muzycznego Katedry.

Prospekt organowy z 1895 r. (z fundacji Maurycego Zamoyskiego, XV Ordynata wykonany we Lwowie w firmie Jana Śliwińskiego) odznacza się bogatym wystrojem rzeźbiarsko-snycerskim, jest cennym i znaczącym elementem wyposażenia kościoła katedralnego, stanowiącym niezwykła oprawę wykonywanych utworów muzycznych - także w ramach koncertów. Prace wykonały specjalistyczne firmy organomistrzowskie - braci Kamińskich i konserwatorskie - PKZ Filip F&F, posiadające duże doświadczenie w wykonywaniu tego typu prac, zgodnie z pozwoleniem i programem zatwierdzonym przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Wielką, zasłużoną radość i dumę, malującą się na obliczach wszystkich zgromadzonych, można było obserwować tego historycznego wieczoru. Bez wątpienia - na widok tak cudnego dzieła radowała się także dusza fundatora i wszystkich, którym droga była ta Świątynia.