Gmina Narol: Zginęli broniąc domów przed UPA

Uroczystości patriotyczne, upamiętniające poległych w majową noc bohaterów z rąk nacjonalistów UPA, odbyły się przy pomniku w Lipsku. Widnieją na nim nazwiska obrońców, Krzyż Grunwaldu oraz napis: "Polegli w dniu 21 maja 1944 r. w obronie swoich zagród. Cześć ich pamięci" (22.05.2016).

Nocą 21 maja 1944 na ziemiach Narolszczyzny ponad tysiąc dwustu nacjonalistów UPA napadło na osady ludności polskiej. W 72. rocznicę tamtych wydarzeń i krwawych, okupionych ofiarami walk odbyły się w Lipsku uroczystości patriotyczne. W kościele parafialnym w Lipsku odprawiono Mszę Św. w intencji ofiar poległych w walkach z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii. Dalsza część uroczystości odbyła się przy pomniku upamiętniającym pamięć 37 ofiar zbrodni nacjonalistów Ukraińskiej Powstańczej Armii UPA, który powstał w 1975 r.

W tę majową okrutną noc oddali życie: Adolf Brzyski, Andrzej Wolanin, Jan Patałuch, Zofia Patałuch, Władysław Steczkiewicz, Jan Bundyra, Ludwik Patałuch, Władysław Plaskacz, Rudolf Bundyra, Józef Zubrzycki, Aleksander Stupak, Jan Markiewicz, Stanisław Patałuch, Jan Koczan, Stanisław Ważny, Bronisław Głaz, Walenty Ważny, Władysław Ważny, Józef Mamczur, Ludwik Niedużak, Kazimierz Ciećka, Andrzej Ciećka, Eugeniusz Ciećka, Petronela Ciećka, Maria Dudek, Andrzej Sycz, Maciej Mroczek, Roman Wolańczyk, Tomasz Nieduża, Jan Czerwonka, Piotr Górniak, Tomasz Wolańczyk, Józef Stopyra, Ignacy Kossak, Władysław Plaskacz, Jan Niedużak.

Złożone kwiaty i wieńce, licznie zgromadzeni mieszkańcy Narolszczyzny dają świadectwo pamięci o tych, którzy przed 72. laty stanęli u boku żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich, a ich walka i opór zaświadczają o poświęceniu życia w obronie rodzin i Ojczyzny. Uwieczniono jedynie część ofiar, gdyż nie udało się zebrać danych o wszystkich ofiarach. Mieszkańcy Narolszczyzny ginęli od kwietnia do czerwca 1944 roku oraz w latach 1945-47. W uroczystościach uczestniczyli świadkowie tamtych dni, kombatanci, mieszkańcy, młodzież szkolna oraz władze gminy Narol.

Za narolskim badaczem-kronikarzem Wiesławem Kołodziejem (www.narol.pl) przybliżamy wstrząsające wydarzenia majowej nocy z 1944 roku.

Już od jesieni 1943 roku tereny gminy Narol, były w zasięgu oddziaływań działających tutaj sotni UPA. Od wiosny 1944 roku lokalne oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich były w stanie wojny obronnej przeciwko oddziałom Ivana Szpontaka, pseudonim Zalizniak. Linia obronna oparta na systemie placówek przebiegała na dwunastokilometrowym odcinku Bełżec, Brzeziny, Majdan, Łukawica, Pizuny, Michalec, Krupiec. Dniem i nocą czuwały tam na posterunkach połączone oddziały Batalionów Chłopskich Kompani Lipsko i oddziały Armii Krajowej kompanii Narol, pod wspólnym dowództwem por. Karola Kazimierza Kosteckiego ps. Kostek.

Dnia 27 kwietnia i 2 maja 1944 r. na teren Narolszczyzny przybyła 87-osobowa kompania AK lubaczowsko-cieszanowsko-rawska, którą rozlokowano w Majdanie. Pododdziały tej kompani zasiliły placówki w Jędrzejówce i Brzezinach bełżeckich. Dowództwo nad kompanią lubaczowską objął początkowo kpt. Kazimierz Maciejewicz ps. Dar, a po nim por. Julian Bistroń ps. "Godziemba". Grasujące sotnie i czoty UPA dokonały kilku napadów - 4 kwietnia na Hutę Lubycką, 18 kwietnia na Bieniaszówkę, a 2 maja na Jędrzejówkę.

Największa napaść band UPA miała miejsce w nocy z 20 na 21 maja 1944 roku. Pod przykryciem deszczowej nocy zaatakowano Lipsko i Jędrzejówkę. Cztery sotnie (tj. kompanie) pod dowództwem Ivana Szpontaka w sile około tysiąca dwustu strzelców, przedzierając się lasami wzdłuż rzeki Tanew, omijając wsie Brzezinki, Pawelce i Pizuny, około drugiej w nocy dotarły pod zabudowania Lipska i Jędrzejówki. "Ubowcy" wychodząc z lasu natknęli się na trzyosobową czujkę z placówki Lipsko i nawiązała się wymiana ognia. UPA kulami zapalającymi podpaliła skrajne zabudowania obu miejscowości. Odgłos strzelaniny zaalarmował placówki w obwodzie. Pod naporem ostrzału, obrońcy Lipska i Jędrzejówki ponieśli znaczne straty. Był to początek krwawej bitwy.

Kierowanie walką obronną przejął dowódca kompani AK Karol Kostecki, który po przybyciu plutonu Narol-Zagrody-Narol Wieś wyruszył na odsiecz obu atakowanym wsiom. Plutony Lipie i Kadłubiska natknęły się na czotę UPA, zdążającą w kierunku Lipia przez wzgórze Hassa. Połączone oddziały AK i BCh po bohaterskiej obronie odparły w końcu atak od strony Lipska i Jędrzejówki i podążyli z pomocą walczącej placówce w Łukawicy. Placówki w Brzezinach i Majdanie odparły ataki wychodzących sotni UPA ze wsi Kołajce. Dzięki ofiarnej, zbrojnej walce napastnicy zostali wyparci z Lipska, Jędrzejówki i Łukawicy. UPA wycofując się paliło ocalałe zabudowania wsi Pizuny, Pawelce i Brzezinki, mordując napotykanych mieszkańców narodowości polskiej, w tym kobiety i dzieci.

Atak UPA załamał się i większość ich oddziałów zaległa w krajnych zabudowaniach Woli Wielkiej, gdzie również silnym ogniem z broni maszynowej zatrzymały na polach pod wsią oddziały "Kostka" Kosteckiego. Wtedy dotarła wiadomość o ruchach wojsk niemieckich stacjonujących w Bełżcu. Po skontaktowaniu się przez łączników z komendantem rejonu V AK Susiec - Marianem Wardą, ps. "Polakowski" i zastępcą komendanta obwodu AK Tomaszów Lubelski - por. Władysławem Surowcem ps. Sosna, zarządził odwrót zabierając po drodze rannych, zabitych i broń. Rannymi (25 osób) zaopiekował się patrol sanitarny Woskowej Służby Kobiet pod dowództwem por. rezerwy - lekarza Józefa Jabłońskiego. Rannych w konwoju przetransportowano do szpitala w Tomaszowie Lubelskim, gdzie dr Janusz Peter "Kordian" udzielił im pomocy chirurgicznej. Po wycofaniu się oddziałów AK do Narola wjechało pięć samochodów niemieckich dla podkreślenia władzy okupacyjnej.

W walkach obronnych na terenie Narolszczyzny poległo, zostało zamordowanych, przepadło bez wieści czy tez zmarło na skutek odniesionych ran 37 osób, w tym siedmiu żołnierzy Armii Krajowej. Po stroni UPA straty wyniosły 80 zabitych i rannych. W efekcie badań historycznych i kronikarskich udało się ustalić, że z rąk UPA zginęło około stu mieszkańców Narolszczyzny. Ponadto, 16 czerwca 1944 r. zamordowano 46 Polaków - pasażerów pociągu pod Bełżcem, a dwa lata później, 28 marca 1946 r., miał miejsce napad na posterunek MO w Łówczy. 

Zobacz podobne:
     Zmarła Janina Kalinowska, sierota Wołynia, córka Zamościa / 2021-09-15
     74. rocznica walk z UPA pod Narolem / 2018-06-02
     Polityka to nie pluszowy miś / 2017-05-10
     Nie płaczmy nad "Wisłą" / 2017-05-04
     73. rocznica: Poturzyn czci ofiary zbrodni UPA / 2017-04-13
     Tarnoszyn oddał hołd pomordowanym przez UPA / 2017-03-27
     11 lipca zapalmy świeczkę w oknie / 2016-07-09
     Upamiętniono 72. rocznicę walk z UPA pod Posadowem / 2016-06-21
     Poturzyn uczcił pomordowanych mieszkańców / 2016-04-25
     Obchody 71. rocznicy Krwawej Niedzieli w Kryłowie / 2016-04-12
     Wspieramy WOŁYŃ! Zabito ich dwa razy - siekierami i niepamięcią... / 2016-04-07
     Tarnoszyn pamięta. 72. rocznica zbrodni UPA / 2016-03-23
     "Wózkiem do nieba" - promocja książki Leszka Wójtowicza / 2015-08-11
     Pamięci pomordowanych mieszkańców Tarnoszyna / 2015-04-04
     Spotkanie z ks. Tadeuszem Isakowiczem-Zaleskim / 2015-03-21
     Dyskusja po projekcji filmu Adama Sikorskiego "Jeżeli zapomnimy o nich..." / 2014-10-20
     Umarli na zawsze. Adam Sikorski o swoim filmie o rzezi wołyńskiej / 2014-10-20
     "Strach. Opowiadania Kresowe" - promocja książki Stanisława Srokowskiego / 2014-10-09
     "Jeżeli zapomnimy o nich..." - premiera nowego filmu Adama Sikorskiego / 2014-10-01
     Obchody 70. rocznicy bitwy pod Posadowem / 2014-05-29

Warto przeczytać:

[do góry]