Gdy w czerwcu ubiegłego roku rozmawiałam z Kateryną o małej wystawie jej malarstwa w "Mazagranie" - w zamojskiej, artystycznej kawiarni, w której do dobrej kawy otrzymujemy "łyk" sztuki - nawet nie przemknęło nam przez myśl, że rzeczywistość wymusi radykalną zmianę tematu. Kateryna Sumina jest absolwentką zamojskiego PLSP (szkołę ukończyła w 2021) i wciąż myśli o artystycznych studiach, ale ma świadomość, że nie będzie łatwo pogodzić teraz pracę i naukę. Szkoła dała jej zawód plastyka, który może teraz z powodzeniem wykonywać. Katia przyjechała z Ukrainy kilka lat temu, gdy my zupełnie nie myśleliśmy o wojnie. Przyjechała do Zamościa z mocnym postanowieniem nauki w średniej szkole artystycznej, bo u siebie, w rodzinnym Tarnopolu, nie miała takiej możliwości.

Naszą rozmowę na temat malarstwa, które w teraz w czerwcu możemy oglądać w "Mazagrnaie", zdominował temat wojny. Kateryna przyznaje, że w jej życiu są teraz często momenty, gdy ma wyrzuty sumienia..., że jest tu i teraz - mieszka i pracuje, podczas gdy "tam" giną ludzie. Ma poczucie winy za to, że... czuje się lepszą, bo tu gdzie jest teraz, jest bezpiecznie. Wystawę przygotowała z myślą o sprzedaży swoich obrazów, by środki finansowe przeznaczyć na pomoc Ukrainie, konkretnie na pomoc dla rannych żołnierzy. Swojej małej prezentacji malarstwa nadała tytuł "Pustka". Jest też podtytuł wystawy z pytaniem - "co pozostawi po sobie wojna?" Nikt nie potrafi na nie dziś jednoznacznie odpowiedzieć, ale może w poszukiwaniu odpowiedzi pomogą właśnie te obrazy.

Sztuka była i jest orężem w walce, nośnikiem ważnych treści, protestem, niezgodą na rzeczywistość. Mówi do odbiorcy właściwym sobie językiem, który widz powinien zrozumieć, choć czasem jest to skomplikowany język metafory. Głównym środkiem ekspresji jest u Kateryny kolor. Artystka wybrała formę czytelnego, w miarę realistycznego, przekazu nie pozbawionego jednak poetyckiej metafory - poetyckiej, choć o poetyce trudno mówić przy takiej tematyce. "Poezją" jest kolor - niebieski w różnych odcieniach i napięciach walorowych. Mówi się często, że to kolor smutku (jak w "błękitnym" okresie u Pabla Picassa, czy w "Rozstrzelaniach" Andrzeja Wróblewskiego), przemijania, symbolicznego przechodzenia na drugą stronę. U Suminy jest kolorem nadziei, bo to przecież kolor nieba. U starożytnych Egipcjan był kolorem boskości i życiodajnego Nilu. U Yvesa Kleina, współczesnego francuskiego artysty, był wyrazem duchowej przestrzeni, bezkresu, niematerialności. Mówiąc o wojnie Kateryna używa celowo właśnie błękitu, a nie brunatnego odcienia czerwieni krwi - koloru, którym zabarwiona jest wojenna, ukraińska rzeczywistość, znana nam dobrze z medialnych przekazów.

Jedna z czterech kompozycji dedykowana jest młodemu ukraińskiemu artyście, który zginął w pierwszych dniach wojny, w ostrzale moździerzowym pod Charkowem - to jego sylwetka, z realistycznie odtworzonym profilem, zamyka kompozycję z lewej strony. Otoczony błękitnawą poświatą, odchodzi potem na drugi plan - gdzieś w głąb obrazu - w symboliczne miejsce, w którym kończy się życie. Kolejny obraz to zgliszcza budynku mieszkalnego. Gdzieś głęboko dostrzec można zarys Piety. Ten obraz Kateryna malowała w okresie Wielkiej Nocy - w czasie, gdy snujemy rozważania o życiu i śmierci z nadzieją na Zmartwychwstanie. Czy spowite całunem ciało leżące na kolanach matki jest ciałem Chrystusa? Nie widzimy szczegółów. Bóg jest pośród nas - mówi Kateryna, a to martwe ciało może teraz należeć do każdego.

Obraz z różowawym ogniem płonącego miasta, daleko na linii horyzontu, nasuwający skojarzenia z surrealizmem, udało się sprzedać już w pierwszych dniach wystawy może dlatego, że zawierał najwięcej tej "swoistej" poezji. Sylwetka, o uproszczonych kształtach, z której farba spływała jak stopiony wosk, była topniejącą postacią matki, do której przytulało się dziecko. Błękit uspokajał i przypominał, że oprócz życia na ziemi jest gdzieś to inne - drugie - życie wieczne.

W ostatnim obrazie jego autorka zmienia punkt widzenia. Oprócz niebieskiego pojawia się jasnobrązowa szarość taśm zabezpieczających okno. Przylepione na szybie tworzą obraz powszechny teraz w Ukrainie. Na okiennym parapecie zwykłe rzeczy, jakaś książka, bo tu - mimo wszystko - nadal trwa życie. Może przed zniszczeniem uchroni ta krucha szyba - jak rana zaklejona plastrem.

Wojna rozgrywa się na naszych oczach. To, co znaliśmy z literatury i sztuki jest teraz rzeczywistością. Jesteśmy świadkami powstawania nowej ikonografii wojny, którą tworzy między innymi Kateryna Sumina - mimo młodego wieku stała się szybko artystką dojrzałą o niebywałej wrażliwości. A ten błękit... może jak u Picassa, przejdzie z czasem w róż malujący nową rzeczywistość, która wyłoni się po wojnie, bo wojna nie może trwać wiecznie, a dobro przecież zawsze zwycięża. Może ten błękit przyniesie szczęście, bo jak pisał Celino Cellini, włoski malarz i teoretyk renesansu, to barwa "znamienita, piękna i najidealniejsza ponad wszelkie inne barwy". Wystawa jest w "Mazagranie" (w bliskim sąsiedztwie Synagogi) do końca czerwca - jej cel jest szczytny i oby wszystkie obrazy znalazły nabywców.