Wystawa "Zdrowie i higiena w dawnym Gdańsku" już w Arsenale

Polacy z higieną byli za pan brat już od średniowiecza. Zdrowie i higiena to uniwersalna opowieść o dawnym Gdańsku. 200 zabytków pochodzących z okresu od XIV wieku do czasów nowożytnych, zostało udostępnionych dla zwiedzających w Zamościu (24.06.).

W Muzeum Fortyfikacji i Broni Arsenał w Zamościu otwarto wystawę "Zdrowie i higiena w dawnym Gdańsku" - to gościnna kolekcja z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. W szklanych gablotach można zobaczyć zabytki pochodzące z okresu od XIV wieku do czasów nowożytnych. Dzięki ilustrowanym posterom na wystawie dowiemy się, jaki był stan zdrowia dawnych gdańszczan, skąd czerpano wodę pitną, jak funkcjonował system kanalizacji miejskiej, a także gdzie powstawały szpitale i apteki. Dodatkowych atrakcji dostarczy 14-minutowy film animowany pokazujący dawne lecznictwo, rozwój gdańskich szpitali oraz straszliwe zarazy nawiedzające miasto.

Oficjalnego otwarcia wystawy "Zdrowie i higiena w dawnym Gdańsku" dokonała Anna Cichosz, dyrektor Muzeum Zamojskiego w Zamościu, podkreślając, że o higienę należało dbać. Zbiory pokazane na wystawie pochodzą z wykopalisk, z Gdańska. Interesująco i wyczerpująco po najnowszej ekspozycji oprowadziła słuchaczy Agnieszka Ruta, opiekunka tych zbiorów. Po raz pierwszy wystawa została zaprezentowana w 2020 roku. Kuratorem wystawy jest Ewa Trawicka, dyrektor Muzeum Archeologicznego w Gdańsku.

W dawnym Gdańsku doceniano higienę osobistą. Należy jednak pamiętać, że Gdańsk był bardzo bogatym miastem, bardzo dobrze skomunikowanym z ówczesnym światem z uwagi na dostęp do Morza Bałtyckiego. Już od średniowiecza higiena zaczęła przeżywać swój renesans, a i nie wyszła z mody do dziś. Z szerokiego przekroju tematycznego wystawy wynika, że ze staraniami o zachowanie czystości nie było tak źle, jak nam współczesnym może się wydawać. Przypisywanie dawnym czasom etykietki niechlujstwa nie jest więc właściwe i uzasadnione.

Wystawa podzielona na kilka części tematycznych: Archeologia o zdrowiu i higienie w dawnym Gdańsku, Higiena w dawnym Gdańsku, Warunki życia i higiena dawnych gdańszczan na podstawie badań archeologicznych, Stan zdrowia dawnych gdańszczan, O czym mówią kości, Szpitale i opieka medyczna w dawnym Gdańsku, Zaopatrzenie w wodę w średniowiecznym i nowożytnym Gdańsku, Gdański Wasserkunst, Latryny, Apteki w dawnym Gdańsku, Szklane naczynia apteczne, Ziołolecznictwo, Tytoń, Uzdrawiająca  moc plakietek. Wystawie towarzyszy ciekawy album.

Jak dbano o higienę? Z przekazu kupca i podróżnika żydowskiego z X wieku wiemy, że Słowianie bardzo dbali o higienę w czasach zanim powstało Królestwo Polskie. Cenili sobie niezwykle czystość, łaźnie i sauny były w powszechnym użyciu. W miastach łaźnie publiczne były powszechne. Zachowało się mnóstwo przedmiotów, które świadczą, że o higienę dbano. Na wystawie muzealnej znajdziemy grzebienie, akcesoria kosmetyczne, narzędzia chirurgiczne, okulary, strzykawki, butelki i pojemniki aptekarskie, fajki do tytoniu, także nocniki czy latryny, w tamtym czasie wyglądały tak samo, albo podobnie. Do wspomnianych latryn - poza nieczystościami - trafiały rozmaite przedmioty, celowo bądź po prostu zgubione. I to w nich archeolodzy znajdują największe skarby, które są bohaterami licznych opowieści. Latryny były na podwórkach bogatych mieszczan i kupców, natomiast wewnątrz używano nocników. Wylewano z nich nieczystości z okien np. z pierwszego piętra, nie patrząc czy ktoś idzie na dole. A czasami robiono to specjalnie w przypadku nielubianego sąsiada. Ścieki spływały korytami wyżłobionymi wzdłuż ulic, pod drewnianymi pokrywami. Sprzątanie ulic należało m.in. do kata, który wywoził nieczystości z latryn, zbierał padlinę, a także zabijał bezpańskie psy. Miejskie wysypisko znajdowało się w pobliżu szubienicy.

Dobrym wyznacznikiem stopnia higieny i warunków życia dawnych populacji jest występowanie zmian na szkielecie. Z badań antropologicznych dowiadujemy się, że w utrzymaniu kondycji pomagała gdańszczanom urozmaicona dieta, wynikająca z położenia miasta nad morzem i rzeką. Już w XI wieku w mieście działała łaźnia połączona z czymś w rodzaju sauny (parę uzyskiwano wylewając wodę na rozgrzaną posadzkę). W późniejszym okresie łaźnie stały się powszechne. Niestety, w okresie nowożytnym straciły na popularności, zaczęto bowiem postrzegać je jako miejsca rozpustne (stąd oddzielne pomieszczenia dla kobiet i mężczyzn). Wodę do codziennego użytku czerpano ze studni, których było w Gdańsku niemal 600.

Pierwsze apteki w Gdańsku pojawiły się prawdopodobnie w XIV w. Produkowano w nich leki nie tylko na potrzeby gdańszczan, ale także dla zakonu krzyżackiego. Jeśli ktoś zachorował wybierał się do medyka, lub do apteki. Stosowano różnego rodzaju mikstury, które miały pomagać w leczeniu. Ziołolecznictwo były znane od najdawniejszych czasów iw powszechnym użyciu. Zielarze zawodowo trudnili się przygotowywaniem medykamentów na wszelkiego typu dolegliwości. Podawaniu leku towarzyszyły wszechobecne rytuały, zaklęcia, okadzanie chorego. Uważano, że chorobę mogą powodować złe moce, klątwy, opętanie albo układ planet.

W ówczesnych czasach tytoń uważano za roślinę leczniczą. Miał leczyć migreny, duszności, astmę. Oni nie zdawali sobie sprawy z negatywnych skutków palenia tytoniu. Uważali, że palenie tytoniu i zażywanie tabaki służy zdrowiu w sposób doskonały. Oddzielny wątek poświęcono Wasserkunstowi, czyli kunsztowi wodnemu, który funkcjonował w Gdańsku od 1536 r. To wysoko wydajne, zaawansowane technicznie urządzenie jako jedno z pierwszych w Europie było wyposażone w pompy tłokowe.

Zamaskowana postać przypominająca kruka, ma długi, skórzany dziób, bezduszne oczy i upiorne skórzane akcesoria. To "doktor dżuma" albo "doktor plagi". Stoi przy wejściu na wystawę "Zdrowie i higiena w dawnym Gdańsku" w Arsenale. Okazuje się, że tak wyglądał "służbowy" strój lekarzy, którzy pomagali chorym na dżumę podczas wielkich epidemii zarazy w XVII wieku. Dziób był długi nie bez powodu. Wkładano tam zioła i wonne olejki, które miały tłumić fetor rozkładających się zwłok i chronić przed morowym powietrzem - opowiada Agnieszka Ruta.

Wystawa "Zdrowie i higiena w dawnym Gdańsku", którą rekomendujemy, w pewien sposób przywołuje skojarzenia z dawnym, bogatym i zadbanym Zamościem.

Zobacz podobne:
     "Echa dawnej Rzeczypospolitej" w MFiB Arsenał / 2021-05-16
     "Wielka wojna - polskie drogi do Niepodległości" - wystawa w "Arsenale" / 2018-04-09
     Wystawa "Bardejov - światowe dziedzictwo UNESCO" w "Arsenale" / 2016-11-06
     Wystawa "Polska Armia Stalina" / 2016-07-06
     Majówka z historią / 2016-04-22
     "Mundur Żołnierza Polskiego" w Arsenale / 2016-04-19
     Wystawa "Zaczęło się w Lipcu. Solidarność w Regionie Środkowo - Wschodnim 1980 - 1989" w Arsenale / 2016-02-15
     Ferie w Muzeum Fortyfikacji i Broni Arsenał / 2016-02-02
     Promocja książki dra M. Dąbrowskiego o "Solidarności" regionu środkowo-wschodniego / 2015-12-09
     "Egzotyczna Europa" w 100. rocznicę śmierci Józefa Brandta w Arsenale / 2015-11-08
     Symulacja czołgu T-34 w "Arsenale" / 2015-07-25
     Dzieci zawojowały Muzeum Fortyfikacji i Broni Arsenał / 2015-06-03
     Operacja pod zamojskim "Arsenałem" / 2013-09-19

Warto przeczytać:

[do góry]