Uroczyste otwarcie zrewitalizowanych obiektów fortecznych Twierdzy Zamość zaplanowano w dniach 14-16 maja br. Miesiąc wcześniej, zamojscy przewodnicy, by nie dać się zaskoczyć turystom, zorganizowali szkolenie z tego zakresu, poprowadzone przez znawców tematu: dr Jacka Feduszka i przewodnika turystycznego - Zbigniewa Stankiewicza.

Najczęściej pojawiającymi się terminami na szkoleniu z elementów fortyfikacji i ich roli w układzie obronnym Twierdzy Zamość były: bastion, kurtyna, kazamata i nadszaniec. Dokładnie objaśniono również rolę poterny, muru Carnota, kojca, rawelinu, słoniczoła i lunety. Obcobrzmiące i tajemnicze kluczowe pojęcia interesująco zabrzmiały dla wszystkich tych, którzy pełnią ważną funkcję cicerone Zamościa.

Dobrze przygotowane szkolenie, zorganizowane przez Koło Przewodników Terenowych PTTK w Zamościu, trwało pięć godzin. Przed dwoma laty, przewodnik turystyczny, snując opowieść o historii nigdy niezdobytej szturmem przez obce wojska twierdzy, zabierał turystów przed bramy miasta i na trasę turystyczną Bastionu VII. Po zrealizowaniu przez Miasto Zamość w latach 2007-2009 projektu pod nazwą: "Konserwacja, renowacja i adaptacja na cele kultury zespołów fortyfikacji Starego Miasta w Zamościu" ilość obiektów do pokazania turystom zdecydowanie się powiększyła. Program szkolenia zawierał: wykład dr Jacka Feduszki o dziejach Twierdzy Zamość na przestrzeni wieków, który odbył się w Muzeum Barwy i Oręża "Arsenał"; film popularnonaukowy "Twierdza Zamość" (2008), nakręcony na zlecenie Ministerstwa Obrony Narodowej, zwiedzanie stałej ekspozycji muzealnej obrazującej rozwój twierdzy oraz szkolenie w terenie, czyli wizytę w zrewitalizowanych obiektach fortecznych.

Przypomnijmy, że projekt współfinansowany przez Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego objął pięć zespołów obiektów: bastion VII z nadszańcem i Starą Brama lwowską, Nową Bramę Lubelską, Starą Bramę Lubelska z kojcem, Bramę Szczebrzeską z wartownią oraz kazamatę bastionu I.

Dr Jacek Feduszka - kustosz Muzeum Zamojskiego podkreślił zasadnicze fazy w rozwoju twierdzy zamojskiej. Faza początkowa to budowa i organizacja miasta otoczonego fortyfikacjami. Projektantem i inspiratorem rozwiązań zastosowanych w Zamościu był Włoch Bernardo Morando będący pod przemożnym wpływem Jana Zamoyskiego Kanclerza i Hetmana Wielkiego Koronnego. Elementem wyróżniającym twierdzę od innych (np. Sabionetta nadbudowywana na obiektach wcześniejszych) było rozplanowanie twierdzy na terenie pustym, na którym nie znajdowały się tego typu obiekty. Unikalność rozwiązania późnorenesansowego sprowadza się do kompozycji zgodnej z duchem teoretycznym włoskim. Do 1618 roku zakończono wymurowywanie wszystkich obiektów fortecznych, przystosowanych do warunków terenowych.

Referujący bardzo dokładnie opisał bastion, jego rolę w łańcuchu obrony oraz funkcję fosy i zalewy wodnej. Podkreślił również znaczenie obronne zamojskich nadszańców, murowanych i ziemnych, powstałych w XIX wieku, w czasach gruntownej przebudowy/modernizacji fortecy pod kierunkiem inż. Jana Mallet-Malletskiego Przybliżył także przykłady zastosowanie tych dzieł fortecznych w Holandii, Francji i Włoszech.

Film "Twierdza Zamość" to prezentacja historii miasta i twierdzy. Atrakcją stają się animacje komputerowe, pokazujące istotne zmiany jakie nastąpiły w konstrukcji fortecy zamojskiej na przestrzeni dziejów. Oglądając film nasuwa się pomysł na scenariusz gry komputerowej, w którym główna rola przypada twierdzy i jej burzliwym a pięknym kartom z historii.

Dużo uwagi poświęcili przewodnicy analizie wszystkich makiet zgromadzonych na ekspozycji muzealnej. Poczynając od makiety prezentującej miasto i twierdzę na początku XVI w. po ostatnią, na której można było wypunktować wszystkie elementy fortyfikacji z okresu szczytowego rozwoju fortecy w XIX wieku.

Przyszedł czas na szkolenie na terenie obiektów fortecznych (urządzeń obronnych), które ułatwiło zrozumienie zadań, jakie poszczególne elementy fortyfikacji spełniały w systemie obronnym. Szkolenie praktyczne pozwoliło także przewodnikom zweryfikować i ugruntować wiedzę na temat etapów rozwoju twierdzy.

Największe zainteresowanie wzbudziła wizyta w nadszańcu (funkcja bojowa i koszarowa), potężnej działobitni ze strzelnicami - monumentalnej budowli z lat 1825-1830. Na osi - od wejścia od strony ulicy Łukasińskiego w kierunku na plateau bastionu - ciąg komunikacyjny - ustawiono kilkadziesiąt manekinów ubranych w mundury wszystkich formacji wojskowych, które stacjonowały na terenie twierdzy od czasów jej powstania aż po jej wyburzenie w roku 1866. Ukaz carski z 21. XI. 1866 r. o likwidacji twierdzy zamykał militarny okres i otwierał zupełnie nowy okres - miasta otwartego - w historii Zamościa.

Oprowadzający, pasjonat historii twierdzy - Zbigniew Stankiewicz szczegółowo dokonał prezentacji każdego z żołnierzy i broni w jaką był wyposażony. Wiernie oddane mundury i broń z epoki robi wrażenie na przewodnikach i zapewne będzie także atrakcją dla mieszkańców i turystów zwiedzających nadszaniec.

Przewodnicy zgodnie przyznawali, że armaty ustawione na plateau i nasypach na kurtynach dobrze prezentują się w panoramie fortecy. Mając do dyspozycji takie środki dydaktyczne oprowadzanie staje się przyjemnością i dużo łatwiej przekazać turystom wiedzę na temat legendarnej "Tarczy Rzeczypospolitej", która zawsze przyjmowała wezwanie do obrony granic Rzeczypospolitej.