Z okazji zbliżającej się setnej rocznicy urodzin, 1 czerwca br. o godz. 18.00 w Katedrze Zamojskiej, celebrowana będzie przez ks. bp dr hab. Mariusza Leszczyńskiego Msza św. za duszę Róży z Żółtowskich Zamoyskiej, żony ostatniego ordynata Jana Zamoyskiego.

Nazywano ją "Aniołem Dobroci". Róża Maria Elżbieta hrabianka Żółtowska z Milanowa urodziła się 3 czerwca 1913r. Pochodziła ze znanej rodziny ziemiańskiej o patriotycznych tradycjach. Jana Zamoyskiego poznała w Zakopanem, podczas zimowych ferii 1929/30 roku. Miała 16 lat, Jan 18. Znajomość ta umocniła się później w Warszawie, gdzie Jan Zamoyski studiował w Wyższej Szkole Handlowej, a Róża była studentką medycyny. Spotykali się na gruncie towarzyskim, na balach i kortach tenisowych. Była była urodziwą, pełną wdzięku osobą, świetnie tańczyła, była interesującą rozmówczynią. Podobała się jej ujmująca bezpośredniość, poważny stosunek do życia.

Ślub odbył się 30 kwietnia 1938 roku. Młoda para zamieszkała w Zwierzyńcu, w wili za fabryką mebli, skąd blisko było do biur Zarządu Ordynacji Zamojskiej (Jan administrował majątkiem, odciążając poważnie chorego ojca, ordynata Maurycego Zamoyskiego). Dom był pięknie położony. Wkrótce stał się Rózinem, domem ordynatowej Róży Zamoyskiej. Ta piękna nazwa utrzymuje się do dzisiaj i obejmuje całą dzielnicę Zwierzyńca między fabryką mebli a Górą Folwarczną.

5 maja zmarł ordynat Maurycy Zamoyski, Jan został XVI ordynatem. Wybuchła wojna. Ordynat, jak wielu mężczyzn, otrzymał kartę mobilizacyjną. Był oficerem oddziału kawalerii przy 3 Dywizji Piechoty, 28 sierpnia miał stawić się w koszarach zamojskich. Zamoyski powrócił z wojny do Zwierzyńca w połowie października. W miesiąc później w willi na Rózinie urodziła się córka Elżbieta.

Na mieszkańców willi na Rózinie spadły liczne obowiązki. Ordynat zajęty był pilnymi sprawami, związanymi z nowym porządkiem obowiązującym w majątku pod niemieckim nadzorem. Róża Zamoyska, mimo swego macierzyństwa, przyjęła wiele odpowiedzialnych zadań. Wraz z teściową Marią z Sapiehów z całym oddaniem zajęły się przyjmowaniem i udzielaniem pierwszej pomocy licznym rzeszom uciekinierów i przesiedlanych.

Jesienią 1940 roku powstały delegatury Polskiego Komitetu Opiekuńczego (PolKO) - organy Rady Głównej Opiekuńczej (RGO), jedynej organizacji charytatywnej, tolerowanej przez Niemców. Jan Zamoyski został przewodniczącym powiatowej Delegatury PolKO w Biłgoraju, Róża objęła prezesostwo Delegatury PolKO w Zwierzyńcu. Dzięki nim założono w Zwierzyńcu kuchnię ludową, ochronkę dla dzieci, schronisko dla wysiedlonych starców, zabiegano o uwolnienie uwięzionych, poszukiwano zaginionych, roztaczano opiekę nad chorymi. Dom na Rózinie udzielał schronienia poszukiwanymi ściganym, każdy otrzymywał pomoc.

W styczniu1942 r. urodziła się Maryjka. Ale macierzyństwo Róży na tym nie kończyło się. Ona była matką dla wielu dzieci. W połowie czerwca 1943 roku Niemcy otworzyli w Zwierzyńcu obóz przesiedleńczy dla ludności wysiedlonej z zamojskich wsi. Wśród wielotysięcznej rzeszy uwięzionych cierpiały setki dzieci i dla Róży nie było to obojętne. Jako przedstawicielka PolKO, wystarała się o pozwolenie przekraczania bramy obozowej. Mogła wejść tylko na pierwsze pole, gdzie działała administracja obozu. Widziała za drutami wychudłe, wynędzniałe, jęczące dzieci. Myślała o nich jak o swoich własnych, wystarała się o zezwolenie na dowożenie mleka dla najmłodszych. Sprawa ratowania dzieci uwięzionych w zwierzynieckim obozie nie dawała jej spokoju. To na skutek jej próśb, ordynat zdecydował się na niebezpieczne rozmowy z lubelskim gestapo oraz szefem policji i SS Odilo Globocnikiem, uzyskując zezwolenie na odebranie małych dzieci z obozu. Uratowano ich około pięciuset. Ordynat gromadził fundusze na prowadzenie ochronki i szpitala dla dzieci, Róża gromadziła pielęgniarki -ochotniczki, osobiście przyjmowała dzieci z obozu, czuwała nad nimi.

W lipcu i w sierpniu 1943 r. do obozu dostarczono ponad 6 tys. l mleka, ponad 12 tys. kg chleba, blisko 10 tys. litrów zupy. To Zamoyska kierowała gotowaniem posiłków dla ludzi z obozu. Gotowano je w kuchni przy ochronce, ale nie tylko. Każdego dnia docierała do sąsiednich domów, zapowiadając, jaką zupę mają gotować gospodynie na następny dzień: krupnik, kapuśniak czy grochówkę. Taka zupa, zlewana do wspólnego kotła, stanowiła dodatkowe porcje dla uwięzionych.

Powszechny żal wśród mieszkańców Zwierzyńca i okolic wywołały wiadomości o ciężkich przeżyciach Róży Zamoyskiej w latach powojennych. Z głębokim smutkiem odebrano wiadomość o jej śmierci 5.10.1976 r. Pamięć o Róży Zamoyskiej jest w Zwierzyńcu żywa, również w domu na Rózinie.

22 marca 2003 r. po prawie 27 latach od tragicznej śmierci, w kryptach grobowych rodu Zamoyskich Katedry Zamojskiej złożone zostały doczesne szczątki Róży z Żółtowskich Zamoyskiej, żony XVI ordynata Jana Zamoyskiego. Ordynatowa spoczęła obok swego męża, zmarłego w 2002 roku.