Jak to z sześciogroszem zamojskim było

Miasto Zamość bije lokalną monetę. Jej nazwa upamiętnia sześciogroszówkę zamojską wybitą po raz pierwszy prawie dwieście lat temu w oblężonej twierdzy zamojskiej. Dziś wprowadzenie monety w obieg ma wymiar promocyjny dla Zamościa, w 1813 roku 6 GROSZY miedziane pozwoliło przeżyć głodującym żołnierzom. Emisja pieniądza z XXI w. przypomina piękną kartę z historii twierdzy zamojskiej.

W końcowej fazie oblężenia Zamościa przez wojska rosyjskie w 1813 r., wobec pogarszającej się z tygodnia na tydzień sytuacji obrońców, a przede wszystkim wobec braku pieniędzy w kasie garnizonu zamojskiego na opłacenie żołdu dla wojska, komendant twierdzy zamojskiej wspólnie z Radą Obrony Twierdzy zdecydowali, aby urządzić mennicę i wybić odpowiednią sumę pieniędzy w Zamościu.

3 IX 1813 roku, gen. Maurycy Hauke wydał rozkaz urządzenia mennicy i wybijania ze starych, austriackich 6 krajcarowych monet miedzianych, znajdujących się w kasie magistratu zamojskiego oraz z przetopionych sreber po zakonie franciszkanów, przechowywanych w Kolegiacie zamojskiej, specjalnych monet 6 groszowych miedzianych i 2 złotowych srebrnych. Wykonanymi monetami dokonano wypłaty zaległego żołdu, zapomóg dla jeńców rosyjskich w twierdzy oraz pensji urzędnikom cywilnym.

Za realizację tego przedsięwzięcia odpowiedzialni byli: major placu twierdzy zamojskiej kpt. Kazimierz Machnicki, podinspektor popisów Stanisław Kontecki i komisarz pełnomocny Ignacy Zarębski.

16 IX 1813 zarekwirowano austriackie monety miedziane o nominale 6 Krajcarów emisji 1800 roku, przechowywane w magistracie zamojskim, w liczbie 1330 sztuk. W tym czasie rozpoczęto urządzanie mennicy. Ustawienie w jednej z kazamat twierdzy pieca do przetopu metalu oraz montaż i przygotowanie machin i stempli menniczych, komendant twierdzy powierzył por. inż. Tomaszowi Hinczowi, który był także wspólnie z ppłk Płonczyńskim autorem machiny do wybijania gotowych monet. Projekt rysunków stempli wykonali por. inż. T. Hincz i Mikołaj Karkowski, zamojski rusznikarz. Ten ostatni wykonał dwa stemple mennicze do 6 groszówek i cztery stemple do 2 złotówek także wybijanych w oblężonym Zamościu. W pierwszej kolejności wybito monety miedziane, a potem srebrne. Na monetach miedzianych o nominale 6 groszy, umieszczono w czterech wierszach napis: "PIENIĄDZ / W OBLĘŻENIU / ZAMOŚCIA /1813" na awersie i napis otokowy: "BOŻE DOPOMÓŻ WIERNYM OYCZYŹNIE" na rewersie wraz z centralnie umieszczonym nominałem: "6 GROSZY". Monet miedzianych wybito łącznie 1330 sztuk na sumę 266 złotych polskich i 15 listopada odstawione one zostały do kasy garnizonu twierdzy zamojskiej.
Obecnie numizmatycy wyróżniają zasadnicze trzy odmiany monet 6 groszowych z oblężenia Zamościa w 1813 roku, (przy średnicy monet 33-34 mm i przeciętnej wadze 12-12,5 g): Odmiana I, najrzadsza, egzemplarze bez gałązek pod napisem "6 GROSZY" i bez napisu otokowego "BOŻE DOPOMÓŻ WIERNYM OYCZYŹNIE"; Odmiana II, z gałązkami pod napisem "6 GROSZY" i bez wyżej wymienionego napisu otokowego; Odmiana III, odpowiednio z gałązkami i napisem otokowym.
Wśród zachowanych powyższych trzech odmian monet 6 groszowych, znajdują się liczne egzemplarze "nie dobite" lub przeciwnie, krążki pęknięte od uderzeń zbyt silnych. Na większości zachowanych 6 groszówek widoczne są na obrzeżach liczne rysy (zapewne ślady pilnika) i pozostałe po poprzednim rysunku, ozdobne obrzeża wykonane w mennicach austriackich. Nierzadko pod stemplem można także zauważyć ślady dawniejszego stempla austriackiego. Wszystkie te ślady wynikały przede wszystkim z prymitywnej techniki wybijania tych monet.
Austriackie monety 6 krajcarowe, wykorzystane na wybicie 6 groszówek, po prostu zaklepywano młotem i ręcznie spiłowywano na krawędziach pilnikiem, aby zatrzeć napisy austriackie, następnie wybijano mechanicznie nowy rysunek i napisy. Prace te wykonywali w twierdzy zamojskiej jeńcy rosyjscy.

Według najnowszych ustaleń w odniesieniu do monet miedzianych z oblężenia Zamościa w 1813 roku, próbowano także wybijać monety 6 groszowe na krążkach o większej średnicy niż monety 6 krajcarowe.
Trudno jednak obecnie stwierdzić, czy była to jednorazowa próba czy też monety te stanowiły część emisji zasadniczej. Przykładem takiej produkcji jest, pochodzący ze zbiorów prywatnych, egzemplarz monety 6 groszowej z 1813 roku, wybity na krążku powstałym z austriackiej monety 30 krajcarowej emisji 1807 roku.
Moneta ta wykonana została stemplem odmiany III, z gałązkami i napisem otokowym.

Monety z oblężenia Zamościa stanowią jedyny w ponad czterechsetletniej historii miasta przykład emisji rodzimej są, więc niewątpliwie symbolem miasta i jego historii, należą także do wąskiej grupy emisji pieniądza oblężniczego w XIX stuleciu w Europie.

Warto w tym miejscu przytoczyć fragment rozkazu wydanego przez komendanta twierdzy zamojskiej gen. Maurycego Hauke:

Rozkaz Dzienny
"W Zamościu d. 23 Listopada 1813.
(...) Miedzi Austriackiej wzięto z kasy Magistratualnej w sześciu grajcarówkach sztuk 1330, z tych za staraniem Kapitana Machnickiego wybito sześciogroszówek sztuk tysiąc trzysta trzydzieści, czyli zł. pol. Dzieście sześćdziesiąt sześć. (?) Te Summy obracają się na zapłacenie Garnizonowi, urzędnikom cywilnym i Jeńcom Rosyjskim pięciodniowego żołdu bez massy obecnym pod bronią, który niezwłocznie ma być wypłacony (...)"

Generał Dywizji Hauke

Zobacz podobne:
     "Kolekcje i dary" w Muzeum Zamojskim. Wystawa jubileuszowa / 2011-10-20
     Zamojska Noc Muzeów do powtórki / 2011-05-18
     "Muzea i Pamięć" Zamojska Noc Muzeów / 2011-05-10
     Skarb z Głogowa w Muzeum Zamojskim / 2011-04-23
     Nie ma mocnych / 2011-04-18
     "Ósemka" bezkonkurencyjna z wiedzy o Zamościu / 2011-04-15
     Muzealne skarby / 2010-02-01
     "Świat karpackich świątyń" w Muzeum Zamojskim / 2009-12-03
     "Wojenne ślady" w Muzeum Zamojskim / 2009-10-22
     Znaki i miary. Urządzanie lasu / 2009-10-19
     Lato w Mieście / 2009-08-07
     Dzień Dziecka z Zabawną Historią / 2009-05-23
     "Muzealia", Międzynarodowy Dzień Muzeów / 2009-05-12
     Wystawa "Zamość - Rok 1809" w "Arsenale" / 2009-04-28
     Zamojskie konkursowe palmy i pisanki / 2009-04-06
     Kapliczki, figury i krzyże w albumie / 2009-03-24
     "Naznaczeni" w Muzeum Zamojskim / 2009-01-27
     Krąży, krąży... sześciogrosz zamojski / 2008-07-25
     Wykazali się wiedzą o Zamościu- zdobyli Puchar Prezydenta / 2008-04-14
     Wkrótce sześciogrosz zamojski w obiegu / 2008-04-14

Warto przeczytać:

[do góry]